تا به حال در شانه خود دردی حس کرده‌اید که با هر حرکت به خصوص بالا بردن دست، تشدید شود؟ شاید این درد نشانه‌ای از التهاب بورس باشد، مشکلی رایج که می‌تواند فعالیت‌های روزمره و ورزشی شما را مختل کند. بورس‌ها کیسه‌های کوچک پر از مایع هستند که در نقاط مختلف بدن، از جمله شانه، به عنوان بالشتک و روان‌کننده عمل می‌کنند. اما وقتی ملتهب می‌شوند، می‌توانند دردی آزاردهنده ایجاد کنند. در این مقاله، به بررسی جامع التهاب بورس در ناحیه شانه پرداخته ایم تا با علائم، دلایل، روش‌های تشخیص و درمان آن آشنا شده و بتوانید به موقع برای کاهش درد و بازگشت به حرکت آزاد اقدام کنید.
بورس و نقش آن در مفصل شانه
همانطور که اشاره شد؛ بورس (Bursa) یک کیسه کوچک، نازک و پر از مایع روان‌کننده (مایع سینوویال) است که در نقاط مختلف بدن، به خصوص در اطراف مفاصل بزرگ، یافت می‌شود. نقش اصلی بورس‌ها، کاهش اصطکاک بین بافت‌های نرم (مانند تاندون‌ها و عضلات) و استخوان‌ها در حین حرکت است. آن‌ها مانند بالشتک‌هایی عمل می‌کنند که از سایش و آسیب دیدن این بافت‌ها جلوگیری می‌کنند و به حرکت روان و بدون درد مفصل کمک می‌کنند.
در ناحیه شانه، چندین بورس وجود دارد که مهم‌ترین و شایع‌ترین آن‌ها بورس ساب‌آکرومیال (Subacromial Bursa) است. این بورس بین تاندون‌های روتاتور کاف و استخوان آکرومیون (بخشی از کتف) قرار گرفته و از اصطکاک این تاندون‌ها هنگام بالا بردن دست جلوگیری می‌کند.
التهاب بورس در مفصل شانه چه وضعیتی است؟
التهاب بورس یا بورسیت (Bursitis) وضعیتی است که در آن یکی از این کیسه‌های حاوی مایع بورس دچار التهاب و تورم می‌شود. در ناحیه شانه، بورسیت اغلب بورس ساب‌آکرومیال را درگیر می‌کند. وقتی بورس ملتهب می‌شود، مایع بیشتری در آن جمع شده و متورم می‌گردد. این تورم و التهاب باعث ایجاد فشار بر تاندون‌ها و بافت‌های اطراف شده و می‌تواند منجر به درد قابل توجهی شود، به خصوص در هنگام حرکت شانه. این وضعیت، حرکت روان مفصل را مختل کرده و آن را دردناک می‌کند.
علائم شایع بورسیت شانه کدام‌اند؟
تجربه نشان داده علائم بورسیت شانه به تدریج ظاهر می‌شوند و با گذشت زمان تشدید می‌یابند، پس باید نسبت به علائم خفیف نیز هوشیار باشید؛
- احساس درد در در قسمت بالایی یا بیرونی شانه که ممکن است به بازو نیز انتشار یابد.
- تشدید درد با حرکت به خصوص هنگام بالا بردن بازو به سمت جلو یا پهلو، یا چرخاندن بازو به سمت بیرون مثلا هنگام شانه کردن مو یا لباس پوشیدن
- درد شبانه به خصوص هنگام خوابیدن روی شانه آسیب‌دیده
- حساسیت به لمس ناحیه بیرونی شانه
- احساس تورم و گرمی خفیفی در ناحیه شانه
- محدودیت دامنه حرکتی
- احساس ضعف در بازو و شانه
تفاوت بین التهاب بورس و آسیب‌های دیگر شانه
| ویژگی | التهاب بورس (بورسیت) | تاندونیت روتاتور کاف | پارگی روتاتور کاف | آرتروز شانه |
| علت اصلی | التهاب کیسه بورس | التهاب تاندون‌های روتاتور کاف | پارگی یک یا چند تاندون روتاتور کاف | فرسایش غضروف مفصلی |
| شروع درد | تدریجی | تدریجی یا ناگهانی | ناگهانی (با “پاپ”) یا تدریجی (مزمن) | تدریجی |
| محل درد | قسمت بیرونی/بالایی شانه، پخش به بازو | قسمت بیرونی/جلویی شانه، پخش به بازو | عمیق در شانه، پخش به بازو | عمیق در مفصل شانه، در تمام جهت‌ها |
| تشدید درد با حرکت | بالا بردن بازو، چرخاندن به بیرون | بالا بردن بازو، رساندن دست به پشت کمر | بالا بردن بازو، ضعف شدید در حرکات خاص | تقریباً همه حرکات، به خصوص چرخشی |
| درد شبانه | شایع، به خصوص هنگام خوابیدن روی شانه | شایع | شایع | شایع |
| ضعف | ممکن است به دلیل درد ایجاد شود. | ممکن است به دلیل درد ایجاد شود. | ضعف واقعی و قابل توجه در بالا بردن یا چرخاندن بازو. | سفتی و محدودیت در دامنه حرکتی. |
| کلیک/صدا دادن | کمتر شایع | کمتر شایع | ممکن است همراه با صدای کلیک باشد. | شایع، همراه با احساس ساییدگی (Crepitus). |
| تورم | ممکن است خفیف باشد. | بدون تورم قابل مشاهده. | بدون تورم قابل مشاهده. | ممکن است تورم مفصلی باشد. |
دلایل بروز التهاب بورس در ناحیه شانه
شایع‌ترین دلیل این عارضه استفاده بیش از حد (Overuse) از شانه در فعالیت‌های تکراری بالای سر مثل پرتاب کردن در ورزش‌هایی چون بیسبال یا شنا، یا حتی کارهای روزمره مثل نقاشی سقف است ضربه مستقیم به شانه، مانند زمین خوردن، نیز می‌تواند از دیگر دلایل بروز ناگهانی التهاب شود.
علاوه بر این، مشکلاتی نظیر ساییدگی یا پارگی تاندون‌های روتاتور کاف می‌تواند منجر به افزایش اصطکاک و تحریک بورس شود. وضعیتی به نام سندروم گیرافتادگی (Impingement Syndrome) نیز در این میان نقش دارد؛ جایی که فضای بین استخوان‌های شانه تنگ شده و بورس در حین حرکت فشرده می‌شود. در برخی موارد دیگر درگیری با بیماری‌های زمینه‌ای مانند آرتریت روماتوئید، نقرس یا دیابت نیز می‌توانند خطر التهاب بورس را افزایش دهند. حتی وضعیت بدنی نامناسب و ضعف عضلانی در ناحیه شانه و کتف نیز می‌توانند با تغییر بیومکانیک حرکتی، فشار نامناسبی به بورس وارد کرده و منجر به التهاب آن شوند و باید نسبت به آن حساس باشید.
روش‌های تشخیص بورسیت شانه
تشخیص درست و مطمئن التهاب بورس شانه توسط بهترین متخصص ارتوپد شانه شامل ترکیبی از بررسی فیزیکی پزشک و تصویربرداری خواهد بود:
1- معاینه بالینی
پزشک ارتوپد سابقه پزشکی شما را بررسی کرده و معاینه فیزیکی کاملی از شانه انجام می‌دهد. این معاینه شامل بررسی دامنه حرکتی، قدرت عضلانی، و لمس ناحیه دردناک برای یافتن نقاط حساسیت است. تست‌های خاصی نیز برای تحریک بورس و تشخیص تفاوت آن با سایر آسیب‌ها انجام می‌شود.
2- تصویربرداری رادیولوژی (X-ray)
بورسیت در عکس رادیولوژی دیده نمی‌شود، اما این روش برای رد کردن سایر مشکلات استخوانی مانند شکستگی‌ها یا آرتروز ضروری است. ممکن است خارهای استخوانی که بورس را تحریک می‌کنند، در رادیولوژی دیده شوند.
3- سونوگرافی اولتراسوند
سونوگرافی یک روش غیر تهاجمی و سریع برای مشاهده مستقیم التهاب و تجمع مایع در بورس است. این روش به خصوص برای تشخیص بورسیت ساب‌آکرومیال بسیار مفید است.
4- MRI (ام‌آر‌آی)
در برخی موارد، MRI برای بررسی دقیق‌تر بافت‌های نرم اطراف شانه، رد کردن پارگی تاندون شانه یا سایر آسیب‌های پیچیده‌تر که ممکن است همراه با بورسیت باشند، استفاده می‌شود.
5- تزریق تشخیصی
در مواردی که تشخیص قطعی نیست، پزشک ممکن است یک تزریق ترکیبی از بی‌حس‌کننده موضعی و کورتیکواستروئید را مستقیما به داخل بورس انجام دهد. اگر درد بلافاصله پس از تزریق کاهش یابد، این امر تشخیص بورسیت را تایید می‌کند.
درمان‌های رایج برای بورسیت شانه
درمان بورسیت شانه توسط دکتر حسن براتی با رویکردهای غیرجراحی آغاز می‌شود و در اکثر موارد موفقیت‌آمیز است. ایشان جراحی را گزینه آخر درمانی می‌دانند فقط در موارد مقاوم به درمان‌های دیگر به سراغ آن خواهند رفت. رایج ترین درمان های التهاب بورس شانه به ترتیب عبارت است از:
1- استراحت کافی و اصلاح فعالیت
اولین و مهم‌ترین گام، استراحت دادن به شانه و اجتناب از فعالیت‌هایی است که باعث درد می‌شوند، به خصوص حرکات تکراری بالای سر.
2- قرار دادن کمپرس یخ
استفاده از کمپرس یخ بر روی ناحیه ملتهب به مدت ۱۵ تا ۲۰ دقیقه، چند بار در روز، به کاهش درد و تورم کمک می‌کند.
3- استفاده از داروهای ضد التهاب
مصرف داروهای ضد التهاب غیراستروئیدی (NSAIDs) مانند ایبوپروفن یا ناپروکسن، می‌تواند به کاهش درد و التهاب کمک کند.
4- فیزیوتراپی
رعایت برنامه فیزیوتراپی تحت نظر ارتوپد شامل تمرینات کششی برای بهبود دامنه حرکتی، تمرینات تقویتی برای عضلات روتاتور کاف و عضلات کتف به منظور بهبود پایداری شانه و اصلاح الگوهای حرکتی برای کاهش فشار بر بورس است.
5- تزریق کورتیکواستروئید
در صورتی که درد شدید و با درمان‌های دیگر کنترل نشود، پزشک تزریق کورتون را مستقیما به داخل بورس توصیه کند. این تزریق می‌تواند التهاب و درد را به سرعت کاهش دهد، اما اثر آن موقتی است و نباید به دفعات انجام شود.
6- تزریق سلول بنیادی
دکتر حسن براتی؛ بهترین دکتر سلول درمانی به دلیل تخصص بالا و خاص در زمینه بهره گیری از به روزترین شیوه های درمانی کم تهاجمی، در این شرایط گزینه درمانی تزریق سلول بنیادی به شانه را نیز جزو گزینه های درمانی قرار میدهند.
7- جراحی
در موارد بسیار نادری که بورسیت مزمن و مقاوم به تمام درمان‌های غیرجراحی باشد، جراحی شانه برای برداشتن بورس ملتهب (بورسکتومی) با روش آرتروسکوپی در پی گرفته خواهد شد.
دوره بهبودی التهاب بورس چقدر طول می‌کشد؟
در موارد حاد که التهاب ناگهانی بروز کرده، علائم در عرض ۱ تا ۳ هفته با استراحت و درمان‌های مناسب به طور قابل توجهی بهبود می‌یابند. اما در شرایط مزمن‌تر یا زمانی که علت زمینه‌ای مانند حرکات تکراری اصلاح نشود، روند بهبودی می‌تواند چند هفته تا چند ماه که حدودا ۴ تا ۱۲ هفته یا حتی بیشتر است، به طول انجامد.
پیشگیری از التهاب مجدد بورس مفصل شانه بعد درمان
پس از بهبودی نسبی از التهاب بورس، رعایت 8 نکته ای که در ادامه گفته شده، برای پیشگیری از عود مجدد آن بسیار مهم است:
- اگر فعالیت‌های ورزشی یا کاری خاصی باعث بورسیت شده‌اند، با کمک مربی یا فیزیوتراپیست، تکنیک‌ها و الگوهای حرکتی خود را اصلاح کنید تا فشار نامناسبی بر شانه وارد نشود.
- قبل از هر فعالیت بدنی، به خصوص فعالیت‌های بالای سر، شانه خود را به خوبی گرم کنید و پس از آن نیز حرکات کششی انجام دهید.
- انجام منظم تمرینات تقویتی برای عضلات روتاتور کاف و عضلات ثبات‌دهنده کتف (مثل عضلات رومبوئید و سراتوس قدامی) به پایداری شانه و کاهش فشار بر بورس کمک می‌کند.
- شدت و حجم تمرینات یا فعالیت‌های فیزیکی را به تدریج افزایش دهید و از انجام ناگهانی کارهای سنگین پرهیز کنید.
- به بدن خود فرصت ریکاوری بدهید و از فعالیت‌های طولانی مدت و تکراری بدون استراحت کافی خودداری کنید.
- حفظ وضعیت بدنی صحیح، به خصوص هنگام نشستن طولانی مدت یا کار با کامپیوتر، می‌تواند فشار بر شانه را کاهش دهد.
- در صورت لزوم، از تجهیزات حمایتی مناسب یا ابزارهایی که فشار را از روی شانه برمی‌دارند، استفاده کنید.
- به علائم اولیه درد یا ناراحتی توجه کنید و در صورت بروز، فعالیت را متوقف کرده و به شانه خود استراحت دهید.
گامی به سمت رهایی از درد شانه..
التهاب بورس در ناحیه شانه، با وجود درد و محدودیت حرکتی که ایجاد می‌کند، با تشخیص به موقع و رویکرد درمانی صحیح کاملا قابل مدیریت و درمان است. شناسایی علائم، درک دلایل بروز و پیروی از یک برنامه درمانی شامل استراحت، فیزیوتراپی و اصلاح فعالیت‌ها، کلید بازگشت شما به زندگی بدون درد است. با رعایت نکات پیشگیرانه، می‌توانید از عود مجدد این وضعیت جلوگیری کرده و از سلامت و عملکرد کامل شانه خود لذت ببرید. به بدن خود گوش دهید و در صورت نیاز، برای تشخیص دقیق و درمان مناسب به یک متخصص ارتوپد مراجعه کنید.