تزریق سلول های بنیادی در درمان آرتروز و بازسازی مفاصل

اگر به تازگی در یک فعالیت ورزشی دچار آسیب شده‌اید، یا درگیر دردهای مفصلی و کمردرد و پادرد هستید احتمالا مشغول بررسی روش‌های متفاوت درمان باشد. یکی از روش‌های جدید و نوآورانه تزریق سلول بنیادی است که برای بیماری‌های زیادی به کار برده می‌شود. البته پزشک معالج شما راجع به انتخاب نوع درمان تصمیم‌گیری می‌کند؛ اما خوب است دربارۀ چگونگی استفاده از سلول‌های بنیادی اطلاعات کاملی داشته باشید.
برای درک بهتر موضوع از تعریف سلول بنیادی شروع می‌کنیم. سپس دربارۀ چگونگی جداسازی سلول‌ها، مراحل تزریق و مزایا و معایب این روش بحث می‌کنیم.

سلول بنیادی چیست؟

مطالعات پزشکی نشان می‌دهد در بدن ما میلیاردها سلول بنیادی تولید می‌شود که با جمع‌آوری و انتقال آن‌ها به بافت‌‌ها و نواحی آسیب‌دیده می‌توانند به سلول‌های جدید تبدیل شوند. عملکرد این سلول‌ها از پیش مشخص نشده است. بنابراین پزشکان می‌توانند آن‌ها را به هر بخش بدن منتقل کنند تا جایگزین سلول‌های آسیب‌دیده یا سلول‌هایی شوند که عملکرد طبیعی خود را از دست داده‌اند.
به بیانی دیگر سلو‌ل‌های بنیادی سلول‌های نابالغی هستند که استعداد تقسیم‌‌شدن و تمایز به انواع مختلف سلول‌های بالغ، با عملکردهای متفاوت، را دارند.

انواع سلول بنیادی

دو نوع اصلی سلول موسوم به بنیادی وجود دارد:

• دسته اول:

سلول‌های بنیادی بالغی که در مغز استخوان، بافت چربی، خون، مفاصل و بسیاری از بافت‌های دیگر یافت می‌شوند. این سلول‌ها با نام سلول‌های بنیادی مزانشیمی (MSC) هم شناخته می‌شوند. سلول‌هایی که در درمان‌ بیماری‌هایی مانند آرتروز استفاده می‌شوند از همین نوع است.

• دسته دوم:

سلول‌های بنیادی جنینی که در جنین یافت می‌شود و عموما کاربرد درمانی ندارند.

شاید برای‌تان جالب باشد بدانید دربارۀ درمان با سلول‌های بنیادی جنینی بحث‌های اخلاقی زیادی در جوامع علمی پزشکی مطرح می‌شود. در ادامه توضیح می‌دهیم که چنین سلول‌هایی، علاوه بر جفت و مایع آمینوتیک، از طریق بند ناف پس از تولد کودک هم قابل استخراج هستند.

منابع سلول بنیادی در بدن

برای جداسازی این سلول‌ها سه منبع اصلی هست:

1. مغز استخوان:

برای برداشتن سلول از مغز استخوان بیمار یا اهداکننده ابتدا نیاز به بیهوشی عمومی است. در قدم بعدی پزشک سوزن را در ناحیه‌ای از استخوان لگن وارد می‌کند. به دنبال آن یک سرنگ مخصوص که کار مکش مغز استخوان را انجام می‌دهد وارد می‌شود. پزشک نمونۀ برداشته‌شده را برای استخراج و تغلیظ سلول بنیادی به آزمایشگاه می‌فرستد.

2. سلول های بنیادی محیطی:

برای این هدف به بیمار یا فرد اهداکننده چندین واکسن مخصوص تزریق می‌شود، تا سلول‌های بنیادی در خون آزاد شود. پس از گرفتن خون از بدن کار استخراج سلول بنیادی از خون انجام می‌شود. در نهایت پزشک خون را دوباره به بدن بازمی‌گردانند.

3. خون بند ناف:

بند ناف وسیله‌ای برای رساندن خون، و مواد غذایی و اکسیژن موجود در آن، از بدن مادر به جنین و دفع مواد از جنین به خون مادر است. این جابجایی توسط سرخرگ‌ها و سیاهرگ‌های موجود در بند ناف انجام می‌شود. بند ناف جنین میلیون‌ها سلول بنیادی دارد و پس از زایمان قابل برداشت است. از آن‌جا که جداکردن این بخش پس از تولد کودک آسیبی به او نمی‌رساند. همچنین استفاده‌های پزشکی از آن به سرعت روبه گسترش است.

موارد درمانی استفاده از سلول های بنیادی

روش استفاده از سلول بنیادی در انواع بیماری‌ها و مشکلات کاربرد دارد. رایج‌ترین روش پیوند سلول های بنیادی خون برای درمان بیماران مبتلا به سرطان خون است. برای این منظور سلول‌های سرطانی مضر با شیمی‌درمانی مورد حمله قرار می‌گیرند. در ادامه سلول‌های سالم جایگزین آن‌ها می‌شوند. علاوه بر این مشکلات دیگری هم هستند که با این روش درمانی به نتیجه رسیده‌اند:

• درمان بیماری دیسک دژنراتیو ستون فقرات
• بیماری مفصل دژنراتیو مفصل ران یا شانه
• آرتریت
• پارگی منیسک
• آسیب روتاتور کاف
• آسیب‌های تاندون آشیل
• درد مفصل ساکروایلیاک (SI)

روش جداسازی سلول‌های بنیادی

اولین مرحله؛ تزریق سلول بنیادی استخراج مغز استخوان از منبع آن‌ها، مثلا استخوان لگن، با استفاده از سرنگ‌های مخصوص است. در مرحلۀ بعدی این سلول‌ها با یک تکنیک جداسازی به نام «سانتریفیوژ» به طور کامل از سایر اجزای مغز استخوان جدا و استخراج می‌شوند. در ادامه سلول‌های بنیادی استخراج‌شده به محل مورد نظر، مثلا دیسک‌های آسیب‎دیده، تزریق می‌شود.
روند تزریق توسط سونوگرافی یا روش اولتراسونید تحت نظر گرفته می‌شود. مدت انجام این فرایند حدود یک ساعت طول می‌کشد.

استفاده از سلول بنیادی در درمان دیسک کمر

روش‌های متنوعی برای درمان دیسک کمر هست؛ از درمان‌های دارویی، فیزیوتراپی و طب سوزنی گرفته تا روش جراحی. علاوه بر روش‌های روتین امروزه استفاده از دانش سلول‌های بنیادی به‌عنوان روشی جایگزین برای درمان انحطاط دیسک کمر توصیه می‌شود. روشی که می‌تواند انجام عمل جراحی را به تعویق بیاندازد یا مشکل را به‌طور کامل برطرف کند.
تزریق سلول‌های بنیادی روشی پیشرفته در حوزۀ پزشکی است. در این روش از سلول‌ بنیادی سالم بدن فرد برای بازسازی و ترمیم بافت یا دیسک بین مهره‌های ستون فقرات استفاده می‌شود. احتمالا پیش از این دربارۀ درمان با سلول‌های اهدایی چیزهایی شنیده باشید. اما در این روش می‌توان از سلول‌های بنیادی بالغ بدن خود بیمار هم استفاده کرد. در این حالت احتمال اینکه بدن سلول‌های دریافتی را پس بزند کمتر می‌شود؛ زیرا سلول‌های استخراج‌شده متعلق به بدن همین فرد بوده است.

استفاده از سلول بنیادی در ترمیم و بازسازی غضروف و مفاصل

گفتیم که نقش تزریق سلول بنیادی در درمان دیسک کمر تنها یکی از کاربردهای این روش درمانی پیشرفته است. کاربرد سلول بنیادی در ترمیم و بازسازی غضروف‌ها و مفاصل یکی دیگر از بحث‌های مهم این حوزه است.
بنابر نتایج تحقیقاتی سلول ‌های بنیادی مزانشیمی (MSCs) با آزادسازی مواد ضد التهابی به بهبود و کاهش درد کمک می‌کنند. بنابراین تزریق آن‌ها به مفصل برای تسکین درد و کاهش تورم و التهاب موثر خواهند بود.
یکی از روش‌های درمانی جالب ترمیم غضروف و مفصل با کمک سلول بنیادی ساخت یک بافت مصنوعی در آزمایشگاه است. فرایندی که به آن «مهندسی بافت» گفته می‌شود. در این روش تیم پزشکی با کمک جراح ارتوپدی بافتی که در آزمایشگاه تشکیل شده است را در مفصل جایگذاری می‌کند. این بافت باعث بازسازی و ترمیم مفاصل و غضروف ها، استخوان یا رباط آسیب‌دیده می‌شود.

روند درمان تزریق سلول های بنیادی چگونه است؟

همان‌طور که در بالا اشاره شده سلول‌ها پس از استخراج از بدن فرد بیمار یا اهداکننده به محل مورد نظر یا بافت آسیب‌دیدۀ بیمار تزریق می‌شود. سلول‌های مزانشیمی با توجه به نوع بافتی که آن‌ها را احاطه کرده است، می‌توانند به سلول متفاوتی با کاربرد خاص تبدیل شود. این بافت ممکن است غضروف، استخوان، ماهیچه، تاندون، رباط یا چربی باشد. همین اتفاق عاملی است که محققان استفاده از این نوع سلول بنیادی را در درمان‌های بیشتری انتخاب کنند.

مزایا و معایب استفاده از سلول های بنیادی

تزریق سلول بنیادی روشی سریع است و به‌صورت سر پایی در طول چند ساعت انجام می‌شود. معمولا نتایج حاصل از تزریق در عرض 4 تا 6 هفته مشخص می‌شود. هر چند ممکن است دورۀ درمان مدت طولانی‌تری، گاهی نزدیک به یک سال، زمان نیاز داشته باشد. بنابراین همین که بر خلاف عمل‌های جراحی دورۀ نقاهتی ندارد و پس از تزریق می‌توانید فعالیت‌های روزانۀ را از سر بگیرید یک امتیاز مهم به شمار می‌آید.
این روش نسبت به انجام عمل جراحی روشی کم‌تهاجم و با کمترین میزان درد همراه است. اگرچه در صورتی که توسط پزشک متخصص ماهر انجام نشود خطراتی هم دارد.
در بیشتر روش‌های درمانی از سلول‌های مزانشیمی خود بیمار (موسوم به MSCهای اتولوگ)، که از مغز استخوان یا بافت چربی استخراج‌شده، استفاده می‌شود. بنابراین احتمال مواردی مانند واکنش آلرژیک بدن به سلول‌های دریافتی از کمتر می‌شود.
در برخی موارد درمان با سلول‌های بنیادی اهدایی از بافت‌های فرد دیگر (موسوم به سلول‌های بنیادی مزانشیمی آلوژنیک) صورت می‌گیرد. در این حالت خطراتی محتمل است. ابتلا به بیماری عفونی و واکنش ایمنی بدن یا حمله به سلول‌های اهدایی جدی‌ترین عوارض تزریق سلول های بنیادی است.

تزریقات درمانی سلول بنیادی توسط دکتر حسن براتی

اگر شما به یکی از مشکلاتی که اشاره شد مبتلا هستید، ممکن است برایتان سوال پیش بیاید که آیا من شرایط انجام تزریق سلول بنیادی را دارم یا نه؟!
پزشک یا جراح شما تنها کسی است، که پس از معاینات و تست‌های متعدد می‌تواند، به این سوال پاسخ قطعی بدهد. اما به عنوان مثال چنانچه در فردی انحطاط دیسک کمر به حدی پیشرفت نکرده باشد که باعث تغییر ساختاری در ستون فقرات شده باشد می‌تواند از این درمان بهرمند شود.
دکتر حسن براتی متخصص جراحی استخوان و مفاصل و جراحی فوق تخصصی شانه و آسیب‌های ورزشی با به‌روزترین دانش و با تجربیات موفق بسیاری، بعد از بررسی‌های دقیق و اصولی این روش را به‌عنوان یکی از روش‌های درمانی به بیماران خود توصیه می‌کند.

روشی نوین برای پایان روزهای دردناک

همان‌طور که گفتیم تزریق سلول‌ بنیادی روشی است موثر برای تسکین دردهای کمر، زانو، لگن یا سایر دردها. درمانی که طی سال‌ها و با انجام آزمایشات و تحقیقات فراوانی به نتیجه رسید. در مواردی خطر خونریزی، عفونت یا آسیب عصبی توسط تزریق هست؛ گرچه هنگامی که از سلول‌های بنیادی بدن خود بیمار استفاده شود این ریسک کاهش می‌یابد.
معمولا بیماران پاسخ متفاوتی نسبت به این روش درمانی می‌دهند. در بعضی از موارد روند بهبود بیماری و کاهش درد سریعا رخ می‌دهد و مواردی دیگر نیاز به صبوری بیشتری دارند. مهم است که در دوران پس از تزریق ارتباط خود را با پزشک قطع نکنید؛ و تا بهبود کامل بیماری به‌طور منظم، در جلسات تعیین‌شده معاینه و جلسات فیزیوتراپی شرکت کنید.
درمان و تسکین بیماری‌هایی نظیر دیسک کمر با این روش تنها بخشی از فرایند بهبود بیماری است. بدن شما برای رسیدن به سلامت کامل نیاز به تغییر سبک زندگی، استفاده از فضای کاری ارگونومیک، کنترل وزن، ورزش، فیزیوتراپی و رژیم غذایی ضد التهابی دارد.
به عنوان نکته پایانی باید یادآوری کنیم این روش جز درمان‌های نوین پزشکی است. تحقیقات روی درمان به کمک‌ سلول‌های بنیادی و درمان بیماری‌های اسکلتی عضلانی بدون جراحی همچنان ادامه دارد.