جراحی تعویض مفصل شانه؛ چه زمانی و چطور؟

حتی تصور زندگی با درد شانه و ناتوانی از انجام فعالیت‌های روزمره به این دلیل می‌تواند دردناک باشد. بنابراین روش‌های زیادی برای کمک به بیماران به کار می‌رود که تیم درمانی با کمک آن‌ها پیچیده‌ترین آسیب‌ها را درمان می‌کنند. ممکن است پزشک متخصص بهترین گزینه درمانی را جراحی تعویض مفصل شانه تشخیص دهد. این روش کم‌خطر به‌طور موثر به تسکین درد و بازگشت بیمار به زندگی طبیعی کمک می‌کند.

اگر تنها نام این روش درمانی را شنیده‌اید، یا پزشک با شما دربارۀ تعویض مفصل شانه گفت‌وگو کرده‌ است، نکات این مقاله از مجموعه مقالات تخصصی وب‌سایت دکتر حسن براتی می‌تواند برایتان مفید باشد، این راهنما به شما چشم‌اندازی از فرآیند درمانی که در پیش دارید، می‌دهد و کمک می‌کند تا احتمال موفقیت درمان را بالاتر ببرید.

آناتومی مفصل شانه

استخوان بازو، تیغه شانه یا کتف و استخوان ترقوه سه جز مهم هستند؛ که با قرارگرفتن در کنار هم ساختار شانه شما را تشکیل می‌دهند. مفصل شانه نوعی مفصل گوی‌و‌کاسه‌ای است. این اصطلاح به قرارگیری سر گِرد و گوی‌مانند استخوان بالای بازو در حفرۀ کم‌عمق کتف اشاره دارد. این سوکت گلنوئید نامیده می‌شود.

محل اتصال سه استخوان بالا با غضروف مفصلی پوشانده شده است. غضروف ماده‌ای است که از استخوان‌ها محافظت و حرکت آسان‌تر آن‌ها را تسهیل می‌کند. سطوح درون مفصل شانه با بافت صاف و نازک دیگری به نام غشای سینوویال پوشیده شده است. در وضعیت سلامتی مقدار کم مایعی که توسط این غشا تولید می‌شود سبب روان‌شدن غضروف و ازبین‌رفتن هر گونه اصطکاک بین اجزای شانه می‌گردد.

علاوه‌ بر این اجزا ماهیچه‌ها، رباط‌ها و تاندون‌های پیرامون مفصل در ثبات و حمایت از شانه نقش دارند. با کمک چنین سیستم پیچیده‌ای می‌توانید دست خود را به هر جهت بچرخانید و فعالیت‌های مختلفی را در طول روز انجام دهید. اما زمانی که درد یا محدودیت دامنه حرکتی به سراغتان بیاید و با روش‌های اولیۀ درمان درد شانه از بین نرود نیاز به کمک پزشک متخصص دارید.

آسیب‌های رایج مفصل شانه

در اولین قدم لازم است علت درد شانه مشخص شود. نوع آسیب و میزان شدت صدماتی که به مفصل و استخوان‌های آن وارد شده تعیین‌کنندۀ نوع درمان است. خوشبختانه آسیب شانه مانند بسیاری از صدمات مفصلی با کمی استراحت و مراقبت‌های خانگی یا با مصرف داروهای ضددرد و ضد التهاب یا فیزیوتراپی به‌مرور تسکین می‌یابد.

با وجود این گاهی آسیب شدید انتخاب گزینۀ درمانی را به‌سوی عمل جراحی جایگزینی مفصل هدایت می‌کند. موارد زیر شرایطی هستند که در آن ممکن است بیمار نیاز به جراحی تعویض مفصل کتف یا شانه داشته باشد:

• آسیب جدی شانه؛ هرگونه آسیب شدید مانند شکستگی انتهای استخوان بازو ممکن است نیازمند تعویض باشد.
• آرتریت روماتوئید و سایر اختلالات التهابی؛ این مشکلات ناشی از سیستم ایمنی بیش از اندازه فعال است. التهاب شانه همراه با آرتریت روماتوئید می‌تواند به غضروف و در مواردی به استخوان زیر مفصل آسیب برساند.
• آرتروز شدید؛ بیماری آرتروز به غضروف انتهای استخوان، که در تسهیل حرکت استخوان‌ها کنار هم نقش مهمی دارد، آسیب می‌رساند.
• صدمه به روتاتور کاف؛ روتاتور کاف گروهی از ماهیچه‌ها و تاندون‌های احاطه‌کنندۀ مفصل شانه هستند. صدمات این بخش گاهی می‌تواند منجر به آسیب غضروف یا استخوان در مفصل شانه شود.
• استئونکروز؛ برخی از آسیب‌های شانه می‌تواند ناشی از اثرات جریان خون بر استخوان بازو باشد. زمانی که خون کافی به استخوان نرسد ممکن است استخوان تحلیل برود. در این شرایط پروتز جایگزینی برای بخش تحلیل‌رفتۀ استخوان بازو در شانه خواهد شد.

چه زمانی باید از عمل تعویض مفصل شانه کمک گرفت؟

عمل جراحی تعویض مفصل شانه نسبت به تعویض مفصل زانو رواج کمتری دارد. اما میزان موفقیت آن در تسکین درد مفاصل به همان ‌اندازه بالا است. این روش اولین بار در دهه 1950، در ایالات متحده و برای درمان شکستگی‌های شدید مفصل شانه انجام می‌شد. درحال‌حاضر بسیاری از مشکلات دردناک شانه مانند انواع آرتریت با این شیوه درمان می‌شوند.

لازم است بدانید این یک عمل جراحی بزرگ است و نیاز به چند روز بستری‌شدن در بیمارستان و چند هفته فیزیوتراپی پس از جراحی دارد. در این روش جراح ارتوپدی قطعه‌ای فلزی یا پلاستیکی را جایگزین استخوان طبیعی در بالای استخوان بازو یا بخشی از استخوان کتف می‌کند.

بدیهی است تصمیم‌گیری دربارۀ نوع درمان و چگونگی انجام عمل جراحی با جراح و پزشک متخصص استخوان‌ها و مفاصل است. اما می‌توان انتظار داشت در آسیب‌های شدید، شکستگی شانه و درد ناشی از آرتروز شانه تشخیص این باشد که مفصل با پروتز یا ایمپلنت شانه جایگزین ‌شود. درواقع زمانی که روش‌های غیر جراحی بی‌نتیجه می‌ماند، تنها گزینه جراحی می‌تواند به تسکین درد و بازگرداندن عملکرد طبیعی مفصل کمک کند.

مراحل تعویض مفصل شانه

هر شخص پیش از جراحی ممکن است کنجکاو باشد دربارۀ روند کار اطلاعاتی به دست آورد. شاید برایتان جالب باشد بدانید جراحی تعویض مفصل کتف یا شانه از چه مراحلی تشکیل شده است؟

می‌توان گفت عمل جراحی جایگزینی سنتی یا آناتومیک شانه در شش مرحله انجام می‌گیرد:

1. ابتدا جراح ارتوپد برای بازکردن مسیر دسترسی به مفصل شانه ماهیچه‌های دلتوئید و پکتورال را، در منطقه عمدتاً بدون عصب، از هم جدا می‌کند. این ناحیه برای به‌حداقل‌رساندن آسیب عصبی انتخاب می‌شود.
2. شانه با برش یکی از ماهیچه‌های روتاتور کاف روی مفصل باز می‌‌شود. به این وسیله جراح می‌تواند قسمت‌های آسیب‌دیدۀ مفصل را در استخوان بازو یا کتف مشاهده و ترمیم کند.
3. پس از آن بخش‌های درگیر آرتریت یا استخوان آسیب‌دیده برداشته می‌شود.
4. اکنون زمان کاشت ایمپلنت یا پروتزهای جایگزین بخشی از استخوان است. به‌عنوان مثال قسمت گرد انتهای استخوان بازو می‌تواند با قطعه فلزی کاملا صافی جایگزین و به‌خوبی به بدنۀ استخوان متصل گردد.
5. با پایان موفقیت‌آمیز جراحی برش‌ ماهیچه‌های روتاتور کاف دوخته می‌شود تا پس از بازسازی به حالت اولیه بازگردد.
6. در انتها برش خارجی یا سطح پوست به‌دقت تمیز و بخیه می‌شود و بانداژی به‌عنوان پوشش موقت روی آن قرار می‌گیرد.

روش های تعویض مفصل کتف و شانه

جراحی تعویض شانه عملی کاملاً تخصصی و پیچیده است و باید توسط جراح باتجربه و تیم حرفه‌ای انجام گیرد. در این نوع جراحی قسمت‌های آسیب‌دیدۀ شانه برداشته می‌شود و اجزای مصنوعی به نام پروتز جایگزین قسمت حذف‌شده می‌گردد.

انواع روش‌های تعویض مفصل شانه شامل جایگزینی سر استخوان بازو (بخش توپ‌شکل)، یا جایگزینی هر دو بخش سر استخوان و سوکت گلنوئید است. پزشک پس از ارزیابی وضعیت آسیب مفصل و گفت‌وگو با بیمار بهترین گزینه درمانی را انتخاب می‌نماید.

در نهایت جراح ممکن است، باتوجه به وضعیت شانه آسیب‌دیده و پس از مشورت با بیمار، هر دو یا یکی از این استخوان‌ها را با پروتز جایگزین کند.

 انواع جراحی تعویض مفصل شانه

به‌طور کلی می‌توان گفت، متناسب با نوع آسیب، سه نوع عمل جراحی تعویض مفصل شانه با پروتز امکان‌پذیر است:

• تعویض کل مفصل شانه: این شیوه رایج‌ترین نوع است. در روش تعویض کامل مفصل شانه سطوح مفصل آرتریت با یک گوی فلزی بسیار صیقلی روی استخوان بازو و یک سوکت پلاستیکی در کتف تعویض می‌شود.
• تعویض جزئی مفصل شانه: در این نوع عمل جراحی تنها بخش بالایی استخوان بازو با پروتز جایگزین می‌گردد.
• تعویض شانه معکوس: معمولاً زمانی که بیمار با مشکل پارگی روتاتور کاف درگیر باشد این شیوه انتخاب می‌شود. در روش تعویض معکوس مفصل شانه جای سوکت و گوی فلزی تغییر می‌کند. برخلاف حالت طبیعی گوی پروتزی در استخوان کتف و سوکت پلاستیکی در استخوان بازوی بالا کاشته می‌شود.

مزایای عمل جراحی تعویض مفصل کتف

مهم‌ترین مزیت جراحی جایگزینی مفصل شانه میزان موفقیت بالای این عمل است. بیشتر بیماران پس از جراحی نسبت به بهبود مشکل و تسکین درد شانه رضایت دارند. البته این عمل پیچیده نیاز به تجربه و دانش بالایی دارد. بنابراین باید از جراح ارتوپد باتجربه کمک بگیرید.

دکتر حسن براتی، جراح استخوان و مفاصل و جراحی فوق تخصصی شانه و آسیب‌های ورزشی هستند. ایشان در زمینۀ درمان انواع دردهای مفاصلی و استخوانی مهارت دارند. به‌علاوه با همکاری تیم حرفه‌ای و با بهره‌مندی از علم و فناوری‌های روز به تجربیات موفق بیشماری در کمک به بیماران برای بهبود انواع دردهای ارتوپدی رسیده‌اند.

معایب عمل جراحی تعویض مفصل و خطرات احتمالی

جراحی جایگزینی مفصل با پروتز شانه در بسیاری از موارد باعث کاهش یا ازبین‌رفتن درد می‌شود. همچنین می‌تواند حرکت و استحکام مفصل را به‌طور کامل به حالت طبیعی بازگرداند. بااین‌حال در موارد نادری ممکن است بیمار نیاز به جراحی مجدد داشته باشد. همچنین احتمال داشتن عوارض مانند هر نوع درمان دیگر هست. در ادامه تعدادی از این موارد را بررسی می‌کنیم.

عوارض احتمالی جراحی تعویض کامل شانه

خوشبختانه این روش درمانی عوارض اندکی دارد. اجازه دهید به اختصار چند نمونه از این عوارض احتمالی را بررسی کنیم:

• عفونت یکی از عوارض رایج پس از جراحی‌ها است؛ که ممکن است در محل برش یا بافت عمیق‌تر رخ دهد. این عارضه با مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها بعد از عمل کنترل می‌شود. اما در موارد بسیار نادر می‌تواند نیاز به جراحی مجدد ایجاد کند.
• سفتی یا گرفتگی مفصل هم یکی از پیامدهای احتمالی است. پزشک با توصیۀ جلسات فیزیوتراپی پس از عمل احتمال آن را کاهش می‌دهد. علاوه‌براین فیزیوتراپی با بازیابی قدرت شانه از ضعیف‌شدن آن جلوگیری می‌کند.
• آسیب‌های عصبی یا شریانی بسیار نادر هستند. بااین‌حال احتمال آسیب عصبی اعصاب موجود در ناحیه‌ای که پروتز قرار می‌گیرد وجود دارد. آسیب عصبی می‌تواند سبب بی‌حسی یا احساس ضعف و درد شود.
• دیدید که شانه نوعی مفصل گوی و کاسه‌ای است. بنابراین ممکن است پس از عمل گوی از کاسه خارج شود؛ اگرچه این گزینه، که بی‌ثباتی مفصل شانه نامیده می‌شود، هم بسیار غیر معمول است.
• احتمال شکستگی استخوان بازو، کتف یا استخوان گلنوئید هنگام عمل یا بعد از آن را می‌توان به‌عنوان یکی دیگر از عوارض جراحی تعویض مفصل کتف و شانه در نظر گرفت.
• آسیب روتاتور کاف یکی دیگر از پیامدهای نامطلوب پس از جراحی شانه است. گاهی گروه عضلات و تاندون‌هایی که مفصل شانه را احاطه کرده‌اند، پس از تعویض شانه آناتومیک، فرسوده می‌شوند.
• لخته‌شدن خون بعد از عمل ممکن است در رگ‌های پا یا بازو ایجاد شود. می‌تواند خطرناک باشد؛ زیرا احتمال دارد قطعه لخته‌شده شکسته شود و به ریه، قلب یا به‌ندرت مغز برسد.
• اجزای تعویض‌شده محکم و بادوام هستند؛ اما می‌توانند به‌مرور زمان شل و از استخوان جدا شوند. این اتفاق به‌ویژه زمانی که از بازو بیش از اندازه استفاده شود محتمل است. بعد از ده سال تقریباً 3 درصد از شانه‌های جراحی‌شده سست می‌شوند؛ بااین‌حال به‌ندرت نیاز به عمل جراحی مجدد پیدا می‌کنند.

بایدها و نبایدهای دوره نقاهت بعد از تعویض مفصل شانه

• عمل جراحی تعویض شانه ممکن است حدود سه ساعت طول بکشد.
• بیهوشی معمولاً از نوع عمومی است؛ اگرچه براساس وضعیت بیمار می‌توان از بی‌حسی موضعی برای بی‌حس‌کردن کل بازو استفاده کرد.
• گاهی بیماران باید چند هفته قبل از عمل یک واحد خون تهیه کنند؛ تا در صورت لزوم بعد از عمل به آن‌ها بازگردانده شود.
• پزشک احتمالاً در طول فرایند بهبودی بعد از عمل جراحی تعویض کتف، داروهایی برای کنترل درد تجویز می‌کند.
• قراردادن بازو در بریس شانه، با هدف بی‌حرکت‌ نگه داشتن آن، اقدام رایجی است که انجام می‌شود.
• بیمار تا روز بعد از عمل داروی آنتی‌بیوتیک دریافت می‌کند. این کار برای جلوگیری از عفونت ضروری است.
• ممکن است فیزیوتراپی و توانبخشی از روز بعد از عمل و با حرکت انگشتان، مچ دست و آرنج آغاز شود. در روزهای بعد حرکات ملایم شانه هم در برنامه فیزیوتراپی قرار می‌گیرد. علاوه‌براین فیزیوتراپیست شما برنامه تمرینی برای انجام تمرین در خانه به بیمار می‌دهد. در نهایت پس از 3 تا 5 روز بیمار از بیمارستان مرخص خواهد شد.

مراقبت‌های پس از عمل تعویض شانه در منزل

تمرین‌های توصیه‌شده از سوی ارتوپد یا فیزیوتراپیست را  به‌صورت روزانه انجام دهید تا مانع گرفتگی مفصل شوید. کمپرس کیسه یخ برای کاهش درد موثر است. احتمالاً پزشک یک هفته پس از جراحی بخیه‌ها را بکشد. اما تا 3 هفته باید محل زخم جراحی خشک و تمیز باقی بماند. بنابراین در این مدت حمام کامل توصیه نمی‌شود.

جلسه‌های فیزیوتراپی باید در مرکز فیزیوتراپی به مدت 7 تا 10 روز پس از عمل آغاز شود و برای چند هفته ادامه داشته باشد. همچنین لازم است پزشک هر چندهفته یک‌بار بیمار را در مطب ببیند. بیشتر بیماران نمی‌توانند تا پایان هفتۀ چهارم تا ششم پس از جراحی تعویض مفصل کتف یا شانه رانندگی کنند. درصورت‌ لزوم دربارۀ این موضوع با پزشکتان مشورت کنید.

دربارۀ رضایت بیماران از عمل جراحی تعویض مفصل شانه مطمئن شوید!

همان‌طور که خواندید جراحی تعویض شانه روشی موثر برای تسکین دردهای شانه در آسیب‌دیدگی‌های شدید است. بیشتر بیماران از میزان کاهش درد پس از عمل راضی هستند. با وجود این همچنان باید مراقبت بیشتری از این عضو حساس داشته باشید. مثلاً تغییر شرایط آب‌وهوایی یا فعالیت بیش از اندازه می‌تواند موجب کمی درد شود.

همچنین اگرچه عمل جراحی به بازگشت عملکرد و دامنه حرکتی مفصل کمک می‌کند، اما عوامل متعددی روی آن تاثیرگذار هستند. اینکه چه مدت توان حرکتی شانه از دست رفته یا آیا تاندون‌های روتاتورکاف کاملا سالم هستند یا نه می‌تواند شرایط متفاوتی ایجاد کند.