دررفتگی مکرر شانه از علت تا درمان

دررفتگی مکرر شانه اختلال شایعی است؛ که در آن استخوان بالای بازو از محل طبیعی خود در کتف خارج می‌شود. احتمال وقوع این اتفاق در افرادی که سابقه دررفتگی مفصل شانه دارند بیشتر است. دررفتن معمولا در اثر سقوط یا ضربه‌خوردن هنگام انجام ورزش‌های شدید ایجاد می‌شود. مشکلی که درد شدیدش توانایی حرکت‌دادن بازوها را از شما می‌گیرد.

در این مقاله از وب‌سایت دکتر حسن براتی علت‌های ایجاد مشکل، روش‌های تشخیص و درمان و روش پیشگیری دررفتگی مفصل شانه را بررسی می‌کنیم. همچنین به شما چند نمونه تمرین مناسب دررفتگی شانه آموزش می‌دهیم؛ تا با تقویت عضلات و مفاصل بدنتان از وقوع چنین مشکلی پیشگیری کنید.

دررفتگی مکرر شانه چیست و چه انواعی دارد؟

شانه مفصلی گوی‌و‌کاسه‌ای و انعطاف‌پذیرترین مفصل بدن است. در مقایسه با سایر بخش‌های بدنتان بیشترین ریسک دررفتگی را دارد. دررفتگی شانه حالتی است که در آن استخون بازو، در محل مفصل، از حفره کاسه‌ای‌شکل کتف بیرون آمده باشد. اگر مشکوک به دررفتگی مفصل شانه هستید باید سریع‌تر به سراغ پزشک متخصص بروید. چراکه احتمال مستعدشدن مفصل آسیب‌‎دیده به مشکلی با نام «دررفتگی مکرر شانه یا Recurrent shoulder dislocation» هست.

شایع‌ترین نوع دررفتن یا جابه‌جایی مفصل شانه «دررفتگی قدامی شانه» است. 80 تا 90 درصد از دررفتگی‌ها جز این دسته هستند. مشکل زمانی اتفاق می‌افتد که شانه دررفته با نیروی خارجی به بیرون چرخانده شود.

گاهی ضربه‌های محکم و بیش از توان مفاصل منجر به آسیب ساختارهای اطراف شانه مانند رباط‌، غضروف یا تاندون‌ها می‌شود. به‌عنوان نمونه در آسیب شایع «ضایعه بانکارت» رباط استخوان بازو آسیب می‌بیند یا در محل حفره شانه پاره می‌شود.

نوع دیگر آسیب شانه «ضایعه هیلز ساکس» است. نوعی شکستگی فشاری پشت استخوان بازو که مانند حالت قبلی می‌توانند منجر به بی‌ثباتی بیشتر و در صورت بی‌توجهی به درمان سبب دررفتگی‌های مکرر شود.

«دررفتگی چندجانبه شانه» هم می‌تواند بدون هیچ‌گونه فشار یا آسیب مجدد رخ دهد. ممکن است استخوان بازو از چندین جهت، جلو، پشت یا پایین صفحه شانه از محل طبیعی خارج شود. نشانه آن بی‌ثباتی مفصل شانه، ضعف و درد است.

علائم و نشانه‌های دررفتگی مکرر شانه

شانه‌ای که از جای خود دررفته با تغییر شکل ظاهری، کبودی، تورم، درد شدید و ناتوانی در حرکت مفصل همراه است. علاوه‌براین دررفتگی می‌تواند باعث بی‌حسی، ضعف یا سوزن‌سوزن شدن در نزدیکی نواحی آسیب‌دیده، مانند گردن یا پایین بازو، شود. بی‌حسی در بازو احتمالاً ناشی از آسیب به سیستم عصبی است.

عوارض شانه دررفته شامل موارد زیر می‌شود:

• پارگی عضلات، رباط‌ها و تاندونی‌های تشکیل‌دهنده مجموعه مفصل شانه
• آسیب به عصب یا رگ‌های خونی مفصل شانه و اطراف آن
• ناپایداری مفصل و مستعدشدن برای دررفتگی‌های احتمالی بعدی؛ به‌ویژه هنگام آسیب‌های شدید

مهم‌ترین علائم دررفتگی مکرر شانه احساس درد شدید و فوری به علت خارج‌شدن روتاتور کاف یا بالای استخوان بازو از محل طبیعی خود است. همچنین عضله دلتوئید، که در حالت طبیعی به حرکت بازو کمک می‌کند، از انجام وظایف خود ناتوان می‌شود. بنابراین ممکن است پس از دررفتن مفصل عضلات شانه دچار اسپاسم یا گرفتگی شوند.

چه عواملی باعث دررفتگی مکرر شانه می‌شوند؟

پس از تجربه اولین دررفتگی احتمال بازگشت آن بیش از 90 درصد است. این اتفاق به‌‌طور خاص در میان جوانان زیر 20 سال بیشتر مشاهده می‌شود. دلیل یا علت دررفتگی مکرر شانه این است که وقتی شانه‌ای از جا درمی‌رود فقط آسیب مفصلی اتفاق نیفتاده است؛ بلکه ماهیچه‌های اطراف و سایر بافت‌های نرم، مانند تاندون‌ها و رباط‌ها، هم آسیب می‌بینند.

یکی از وظایف این ماهیچه‌ها و بافت‌ها کمک به ثابت نگه‌داشتن مفصل است. با آسیب یا پارگی بافت‌های نرم مفصل شانه ضعیف می‌شود. درنتیجه احتمال وقوع دوباره مشکل بالا می‌رود.

+ علت دررفتگی شانه در ورزشکاران

ورزش‌هایی با ضربه زیاد و فشار بیش از اندازه روی مفصل عامل اصلی دررفتگی شانه‌ها هستند. ورزشکاران فوتبال، راگبی، بوکس و سایر ورزش‌هایی که نیاز به بلندکردن بازوها بالای سر دارند، مانند تنیس، شنا و ژیمناستیک بیش از سایرین در معرض خطر این عارضه قرار دارند.

+ علل دررفتگی مکرر شانه در سالمندان

اگرچه احتمال دررفتگی مکرر شانه در افراد مسن، به‌ویژه بالای 50 سال، کمتر است؛ اما وقتی اتفاق می‌افتد، معمولاً با پارگی رباط در روتاتور کاف ( قسمت بالای شانه) ترکیب می‌شود. زیرا در سنین بالا و به‌مرور کیفیت بافت‌های همبند نرم بدن کاهش می‌یابد‌. از این‌رو احتمال پارگی تاندون‌ها و رباط‌ هم بیشتر خواهد شد.

به‌طور کلی علل دررفتگی شانه آسیب وارده در اثر سانحه، تصادف یا سقوط از ارتفاع است. اگر دررفتگی اولیه شدید باشد، می‌تواند منجر به دررفتگی‌های مکرر شود.

روش‌های تشخیص دررفتگی مکرر شانه

تشخیص مفصل شانه دررفته معمولاً براساس علائم بالینی آسان است. بیشتر بیماران توصیف خوبی از دررفتگی‌های خود دارند. بنابراین پزشک متخصص استخوان‌ها و مفاصل با معاینه فیزیکی و عکسبرداری اشعه ایکس می‌تواند تشخیص مطمئنی بدهد.

با این حال برای شانه‌های ناپایدار دردناک معاینه فیزیکی دقیق‌تری لازم است. جراح باید پس از آرام‌سازی بیمار هر دو شانه را به‌دقت معاینه کند. برای بررسی آسیب لابروم قدامی یا هرنوع آسیبی به سر استخوان بازو یا لبه گلنوئید، نیاز به اسکن مفصلی از شانه آسیب‌دیده هست. البته در این بیماری ام‌آر‌آی اطلاعات مفید زیادی در اختیار پزشک نمی‌گذارد؛ بنابراین معمولاً استفاده نمی‌شود.

راه‌های درمان دررفتگی شانه

اگر دررفتگی شانه بیش از یک هفته طول بکشد، دردی مزمن یا عودکننده به شمار می‌آید. برای درمان گزینه‌های درمانی غیر جراحی و جراحی وجود دارد. درمان دررفتگی مکرر شانه با اقداماتی برای رسیدگی به این وضعیت اورژانسی آغاز می‌شود. ابتدا باید شانه دررفته را با کمک بانداژ ثابت نگه دارید. از کمپرس یخ روی محل آسیب استفاده کنید تا خونریزی داخلی ناشی از پارگی بافت‌های نرم متوقف شود.

پس از توقف خونریزی نشانه‌هایی مثل تورم دیده می‌شود. در این مرحله رساندن حرارت ملایم می‌تواند به گردش جریان خون کمک کند. با همه این اوصاف فراموش نکنید مهم‌ترین اقدام رساندن فرد آسیب‌دیده نزد پزشک متخصص مفاصل و استخوان‌ها است.

اولین تجربه دررفتگی شانه

به‌طور معمول درمان شانه‌ای که نخستین بار دررفتن را تجربه می‌کند نیاز به جراحی ندارد. پزشک ارتوپد پس از معاینه و ارزیابی دقیق وضعیت بیمار داروهای مسکن و ضد التهاب تجویز می‌کند. احتمالاً به‌صورت دستی استخوان دررفته را به محل طبیعی خود باز می‌گرداند.

حدود دو هفته پس از ثابت نگه‌داشتن مفصل آسیب‌دیده زمان شروع فیزیوتراپی فرامی‌رسد. انجام فیزیوتراپی کمک می‌کند شانه آرام‌آرام به دامنه حرکتی قبل از آسیب بازگردد. در این زمان اجرای دقیق تمرینات درمانی برای دررفتگی مکرر شانه هم بر تقویت مجدد عضلات اطراف کتف و بالای شانه موثر خواهد بود. لازم به یادآوری است اجرای برخی از حرکات ورزشی موجب بدتر‌شدن مفصل می‌شود و باید از آن پرهیز شود.

مدت زمان درمان غیر جراحی مفصل شانه حداقل شش ماه است. اگر این روش‌های درمانی موثر نباشد پزشک ممکن است عمل جراحی را توصیه کند.

درمان دررفتگی مکرر شانه

همان‌طور که اشاره شد دررفتگی‌های مکرر در بین بیمارانی با سابقه دررفتن مفصل شانه شایع است. در این بیماران شانه ضعیف‌تر و احتمال دررفتگی بیشتر می‌شود. برخی از آن‌ها حتی در اثر فعالیت‌های روزانه دچار دررفتگی مجدد می‌شوند.

برای موارد خاص مانند ورزشکاران ورزش‌های تماسی ممکن است پزشک درمان از طریق جراحی را مناسب‌تر بداند. معمولاً اگر پارگی غضروف در حفره مفصل شانه رخ داده باشد، نیاز به جراحی دررفتگی شانه بیشتر است. این غضروف باید دوباره در جای خود دوخته شود تا بالای شانه دوباره به حالت استوار پیشین برگردد.

گاهی ممکن است درمان شامل تزریق کورتیکواستروئید یا تکنیک‌های جدیدتر پزشکی احیاکننده، از جمله تزریق پلاسمای غنی از پلاکت (PRP) باشد.

روش جراحی مفصل شانه

اغلب دررفتگی مکرر شانه به‌دلیل پارگی دیسک داخل شانه رخ می‌دهد. در برخی از بیماران حتی برآمدگی جزئی هم می‌تواند عامل دررفتگی یا بی‌ثباتی مزمن باشد. در این شرایط احتمالاً توصیه متخصص مفاصل و استخوان درمان جراحی ترمیم دیسک پاره‌شده یا اتصال دوباره آن به استخوان است.

اگرچه مفاصل شانه در اعماق درونی قرار دارند؛ اما می‌توان با تکنیک جراحی نسبتاً جدید «آرتروسکوپی شانه» برای درمانی موثر اقدام کرد. به‌طور کلی روش‌هایی که با کمک آن جراح ارتوپد از دررفتگی‌های مکرر آینده جلوگیری می‌کند و بیمار را به فعالیت‌های بدنی طبیعی برمی‌گرداند شامل موارد زیر هستند:

• آرتروسکوپی: روشی کم‌تهاجم که در آن جراح تنها برش کوچکی روی شانه ایجاد می‌کند. سپس ابزار باریک آرتروسکوپ را از طریق شکاف به سمت شانه می‌فرستد. آرتروسکوپ دوربین کوچکی دارد؛ که تصویر بافت‌های درونی را روی مانیتور نمایش می‌دهد. جراح با این ابزار همزمان محیط داخلی را می‌بیند و بخش‌های آسیب‌دیده را جدا، یا در صورت نیاز، بافت‌های پاره‌شده را به‌هم متصل می‌کند.

در کلینیک دکتر حسن براتی انواع عمل‌های جراحی مفصل، ازجمله درمان دررفتگی مکرر مفصل شانه، با روش کم‌عارضه آرتروسکوپی انجام می‌شود. بیمارانی که تحت عمل جراحی آرتروسکوپی شانه قرار گرفته‌اند، به‌سرعت بهبود می‌یابند و می‌توانند زودتر به زندگی طبیعی بازگردند.

• جراحی باز: این روش نسبت به جراحی آرتروسکوپی شانه قدمت بیشتری دارد. پزشک برای دسترسی کامل به مفصل برش‌های بزرگ‌تر و عمیق‌تری ایجاد می‌کند.

مدت زمان لازم برای بهبودی

بلافاصله پس از جراحی شانه احتمالاً پزشک ارتوپد توصیه می‌کند با شانه‌بند طبی از بافت‌ها و رباط‌های ترمیم‌شده محافظت کنید. چند روز پس از برداشتن شانه‌بند باید با انجام تمرینات ورزشی مناسب فرایند بهبودی و بازگشت دامنه حرکتی مفصل را سریع‌تر سپری کنید.

در این دوره لازم است به‌دقت از توصیه‌ها و برنامه‌های پزشکتان پیروی کنید. به‌طور معمول با گذشت 2 هفته از جراحی می‌توانید فعالیت‌های روزمره خود را از سر بگیرید. اگرچه بهبودی کامل ممکن است 12 تا 16 هفته زمان نیاز داشته باشد.

راه‌های پیشگیری از دررفتگی مکرر شانه

همان‌طور که اشاره شد ناپایداری مفصل شانه یا لق‌بودن شانه‌ها در بسیاری از افراد منجر به دررفتگی‌های مدام می‌شود. برای جلوگیری از دررفتگی مکرر شانه و عوارض احتمالی آن توجه به نکات زیر بسیار موثر است:

• هنگام بازی در ورزش‌های تماسی از وسایل محافظتی مطمئن استفاده کنید
• برای حفظ قدرت و انعطاف‌پذیری مفاصل و تقویت عضلات، رباط و تاندون‌های اطراف شانه ورزش مستمر داشته باشید
• جلوگیری از بازگشت مجدد دررفتگی‌ها نیازمند انجام تمرینات قدرتی و پایدارسازی مفاصل آسیب‌دیده است
• هنگام نشستن طولانی‌مدت، برداشتن اجسام سنگین و ورزش‌هایی نیازمند پرت‌کردن جسمی مانند توپ یا ضربه‌زدن به آن با راکت وضعیت بدنی مناسبی داشته باشید
• همه افراد، چه ورزشکار و غیر ورزشکار، نیاز به استراحت دارند. بنابراین به‌جای انجام حرکات تکراری مستمر و کارکشیدن اضافی از مفاصل به بدنتان استراحت دهید.

نقش ورزش در تقویت مفصل شانه‌‌ها

تحقیقات و تجربه‌های درمانی نشان می‌دهد تاثیر ورزش در درمان بیماری‌های مفصلی ازجمله ناپایداری مفصل شانه انکارناپذیر است. برخی از حرکات ورزشی با تقویت عضلات و مفاصل مقاومت آن‌ها را بالاتر می‌برد و روش موثری برای پیشگیری از آسیب‌های احتمالی است. از سوی دیگر ورزش می‌تواند بخشی از فرایند درمان باشد. در ادامه چند تمرین ورزشی ساده را بررسی می‌کنیم. اما فراموش نکنید اگر درگیر آسیب‌دیدگی جدی هستید یا هنوز بهبودی کامل را به‌دست نیاورده‌اید باید پیش از انجام هر تمرینی با پزشک متخصص یا فیزیوتراپیست خود مشورت کنید.

حرکت‌های ورزشی مناسب برای جلوگیری از دررفتگی مکرر مفصل شانه

در ادامه روش اجرای چند نمونه ورزش مناسب دررفتگی شانه را می‌خوانید. تمرین‌هایی که با تقویت عضلات و بخش‌های مختلف مفصل از شما در برابر آسیب‌های احتمالی محافظت می‌کند. مهم است در آغاز برنامه ورزشی هنگام چرخش خارجی، یا حرکت بازو به سمت بالا و خارج، از دورکردن بیش از حد بازو نسبت به بدن خودداری کنید. به‌ویژه اگر همین حالا هم تجربه آسیب و دررفتن شانه را دارید؛ ممکن است مفصل ضعیف و مستعد دررفتگی مجدد باشد. با تمرین بیشتر و مستمر می‌توانید حرکت‌ها را به‌شکل حرفه‌ای و پیشرفته‌تری انجام دهید.

1. چرخش داخلی و خارجی شانه در حالت خوابیده به پشت

چرخش داخلی شانه در حرکت Supine internal and external rotation به حفظ دامنه حرکتی شانه کمک می‌کند.  برای اجرای آن باید درحالی‎که به پشت دراز کشیده‌اید و شانه‌ها و بازوها روی زمین ثابت می‌ماند، دست خود را به عقب و جلو ببرید. اگر احساس کردید این تمرین برای شما آسان است می‌توانید از یک وزنه سبک هم کمک بگیرید.

به پشت دراز بکشید. آرنج خود را بالا بیاورید. آرنج را از بدن دور کنید تا جایی که بازوی شما با کمرتان زاویه 90 درجه بسازد. وزنه را مستقیماً به سمت بالا نگه دارید و زاویه 90 درجه‌ای در آرنجتان بسازید. حالا با چرخش آرام شانه دست را به جلو و عقب خم کنید. دقت داشته باشید که زاویه آرنج شما نباید تغییر کند.

2. تمرین تقویت شانه با کش ورزشی

برای تقویت مفصل شانه می‌توانید از تجهیزاتی مانند توپ یا کش پیلاتس استفاده کنید. تمرین خم‌کردن شانه را با قرار دادن بخش میانی کش ورزشی زیر پا، در حالت ایستاده، شروع کنید. در وضعیتی که بازو و آرنجتان در حالت مستقیم قرار دارد تلاش کنید کش را به بالا بکشید.

حرکت بعدی با استفاده از کش ورزشی انعطاف‌پذیری است که در جلو ثابت شده باشد. باز هم بدون خم‌کردن آرنج بازوهای خود را به سمت جلو بدن صاف نگه دارید. در حالی که کش را محکم در دست گرفته‌اید به‌آرامی دست‌ را به سمت عقب بکشید.

در همین وضعیت می‌توانید با کمک کش شانه را برای انجام حرکت‌های چرخشی کامل آماده کنید.

تمرینات درمانی برای دررفتگی مکرر شانه

اگر در حال حاضر درد شانه ندارید و پزشک به شما مجوز انجام فعالیت‌های ورزشی سبک را داده است، می‌توانید برنامه ورزشی را با تمرین‌های زیر‌ شروع کنید.

1. حرکت تنظیم کتف

در حالت کمی خمیده بنشینید و شانه‌های خود را به سمت جلو گرد کنید. شانه‌ها را به سمت عقب و بالا بکشید و کتف را در پشت به‌هم فشار دهید. 3 ثانیه نگه دارید؛ سپس استراحت کنید. می‌توانید این حرکت را تا 10 بار تکرار کنید

2. جمع‌کردن گردن

کمر و گردن را در وضعیت قائم نگه دارید. حالا سرتان را به عقب روی شانه‌ها بکشید. چند ثانیه نگه دارید. پس از چند ثانیه استراحت این حرکت تکرار کنید.

3. تمرینات آونگ

هدف برخی از تمرینات افزایش تدریجی دامنه حرکت شانه شما است. اما فقط زمانی می‌توانید آن‌ها را شروع کنید که مرحله حاد اولیه را سپری کرده باشید.

در حرکت آونگ باید بدن رو به پایین خم شود؛ تا جایی که بازو برای چرخش آرام رو به جلو و عقب آزاد باشد. می‌توانید با قراردادن زانوی چپ روی صندلی و خم‌شدن روبه‌جلو یا با کمک‌گرفتن از صندلی محکمی چنین شرایطی را ایجاد کنید. وقتی در وضعیت مطلوب قرار گرفتید بازوی راست را به آرامی رو به جلو و عقب حرکت دهید. چند ثانیه به شانه استراحت دهید و مجدد همین تمرین را تکرار کنید. همین تمرین را با سمت دیگر بدنتان هم انجام دهید.

در ادامه تلاش کنید با چرخش بازو دایره‌هایی فرضی بکشید. این روش تمرین خوبی برای شروع حرکت شانه دررفته و بازگشت به فعالیت‌های عادی است.

درمان را به پزشک متخصص ارتوپد باتجربه بسپارید

از بین تمام مفاصل بدن، شانه بیشترین دامنه حرکتی را دارد. با‌این‌حال مستعدترین مفصل برای دررفتگی هم هست. دررفتگی شانه‌ها عمدتاً در اثر تصادف ایجاد می‌شود، اما گاهی اوقات می‌تواند به دلیل اختلالات مادرزادی هم باشد.

فردی با سابقه دررفتگی مفصل شانه احتمالا از این موضوع آگاهی دارد که مفصل شل شده و به‌راحتی درمی‌رود. چنین شخصی ممکن است به فکر جاانداختن آن به‌صورت غیر اصولی بیفتد. قطعاً باید از این نوع خوددرمانی یا درمان توسط افراد غیر متخصص و بی‌تجربه خودداری شود.

پیش از این اشاره شد که شانه دررفته ممکن است با شکستگی استخوان شانه یا پارگی عصب و بافت‌های نرم مفصلی همراه باشد. رباط‌ها و تاندون‌های کشیده یا پاره‌شده در شانه یا اعصاب آسیب‌دیده و رگ‌های خونی اطراف شانه ممکن است برای ترمیم نیاز به جراحی داشته باشند. پس نیاز به معاینه دقیق پزشک و بررسی علائم دررفتگی مکرر شانه و آسیب‌های احتمالی دیگر است.

دکتر حسن براتی؛ جراح ارتوپد و متخصص مفاصل و استخوان‌ها

خوشبختانه در حال حاضر فناوری پزشکی و روش‌های درمانی موثر پیشرفت چشمگیری داشته است. دکتر حسن براتی، عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی و متخصص ارتوپد با بهرمندی از دانش روز و تجهیزات پیشرفته می‌تواند به درمان موثر و سریع‌تر دررفتگی مکرر شانه شما کمک کند. ایشان با همراهی تیم ارتوپدی مجرب همراه شما تا رسیدن به وضعیت سلامتی مطلوب هستند.