زانو بزرگترین مفصل بدن است. مفصل زانو با کنار هم قرارگرفتن مجموعه‌ای از استخوان‌ها، غضروف‌ها، رباط‌ها و تاندونها تشکیل شده است. این ساختار به ایستادن روی پاها، حرکت و خم‌شدن پا، انجام فعالیت‌های روزمره، ورزش و تحمل وزن بدنتان کمک می‌کند؛ اما حساس و آسیب‌پذیر هم هست. بنابراین آسیب زانو یکی از مشکلات رایج و جز دلایل مراجعه به پزشک ارتوپد است.
خوشبختانه بسیاری از دردهای مفصلی با روشهای درمان خانگی قابل تسکین هستند. همچنین با آگاهی می‌توانید تااندازه‌ای از بروز مشکلات مفاصل پیشگیری کنید. در این پست وب‌سایت دکتر براتی به سراغ این مسئله رفته‌ایم تا به شما در داشتن بدنی سالم و زندگی بهتر کمک کنیم. علاوه بر این با شناسایی علل و علائم آسیب‌دیدگی زانو می‌توانید زمان مناسب برای رفتن نزد متخصص را بهتر تشخیص دهید.
آناتومی و فیزیولوژی زانو
زانو از چهار قسمت تشکیل شده که به استحکام و حرکت پاها کمک می‌کنند. کارکرد هریک از این بخش‌ها را در ادامه می‌خوانید.
‣ استخوان
درون مفصل زانو سه استخوان به هم می‌رسند: استخوان ران، درشت‌نی در ساق پا و کشکک یا کاسه زانو.
‣ غضروف
انتهای استخوان ران و درشت‌نی و همچنین پشت کشکک با غضروف مفصلی پوشانده شده است. غضروف ماده لغزنده‌ای است که وظیفه تسهیل حرکت و سُرخوردن استخوان‌های مفصل هنگام خم و صاف‌شدن را برعهده دارد.
منیسک غضروفی گوه‌ای‌شکل، سخت و انعطاف‌پذیر بین استخوان ران و درشت‌نی است. این غضروف سخت‌تر و منعطف‌تر از غضروف مفصلی است و مانند بالشتکی ضربه‌گیر بین استخوان‌های ران و درشت‌نی عمل می‌کند.
هنگامی که به پارگی غضروف زانو اشاره میشود احتمالا منظور پاره‌شدن منیسک است.
‣ رباط
چهار رباط وظیفه اتصال استخوان‌ها به‌هم و تثبیت مفصل زانو را برعهده دارند. رباط جانبی داخلی (MCL) در قسمت داخلی و رباط جانبی (LCL) در قسمت بیرونی کناره‌های زانو قرارگرفته‌اند. نقش این دو محافظت از مفصل دربرابر حرکت‌های غیر عادی و حرکت به طرفین است.
حرکت رو به جلو و عقب زانو با کمک رباط‌های صلیبی که بهصورت متقاطع و Xشکل، در داخل مفصل زانو، روی یکدیگر قرار دارند کنترل میشود. رباط صلیبی قدامی (ACL) در جلوی مفصل و رباط صلیبی خلفی (PCL) در پشت آن قرار دارد.
‣ تاندون
دو دسته ماهیچه شامل عضلات چهارسر ران، در جلوی ران‌ها که پاها را صاف می‌کنند و عضلات همسترینگ در پشت ران‌ها، که ساق را خم می‌کنند در ساختار زانو درگیر هستند.
ماهیچه‌ها به‌وسیله بافت محکم تاندون‌های درون زانو به استخوان متصل شده‌اند. تاندون چهارسر ران در جلوی ران شما عضلات ران را به کشکک متصل می‌کند و تاندون کشکک به استخوان ساق پا متصل است.
علل و عوامل مختلف آسیب زانو
از آن‌جا که ساختار زانو شامل چندین قسمت متفاوت است، هریک از شایعترین آسیبهای زانو می‌تواند در اثر عامل متفاوتی ایجاد شود. درد ممکن است ناشی از افزایش سن یا صدمه به مفصل باشد. گاهی صدمه به بیش از یک بخش عامل آسیب است.
بااین‌حال بیشتر صدمات به دلیل اعمال فشار زیادی به زانو یا نواحی اطراف آن ایجاد میشود. سانحه رانندگی یا ورزش ممکن است زانوی فرد را به گونه‌ای خم کند یا بپیچاند که عضله پاره شود یا استخوان بشکند.
علاوه‌براین ابتلا به بیماری‌هایی مانند پوکی استخوان، آرتریت یا بیماری‌های مفصلی احتمال آسیب‌دیدگی زانو را افزایش می‌دهد.
آسیب های رایج زانو
بسیاری از دردهای این عضو مرتبط با روند پیری، ساییدگی مفاصل و فشار مداوم روی مفصل است. دردهای آرتروزی از این نوع هستند. سایر مشکلات می‌تواند نتیجه حرکت ناگهانی باشد که زانو را تحت فشار قرار داده و عملکرد آن را از حالت طبیعی خارج کرده است. بنابراین اگر درد زانو دارید، یا خود را در معرض صدمات این بخش می‌بینید، باید با انواع آسیبهای زانو آشنا شوید.
1. شکستگی زانو
کشکک یا کلاهک زانوی شما از مفاصل در برابر صدمات جدی محافظت می‌کند. شاید توجه کرده باشید هنگام برخورد با جسم یا شخص دیگری کاسه زانو اولین تماس را با آن برقرار می‌کند. بنابراین این بخش از قسمت‌های داخلی مفصل محافظت می‌کند. این باعث می شود کاسه زانو مستعد شکستگی باشد.
شکستگی زانو جز رایجترین آسیبهای زانو و مسئله‌ای جدی است. اگر درگیر آن هستید باید همراه با درمان تجویزشده توسط پزشک، زانوی خود را بی‌حرکت نگه‌دارید تا استخوان ترمیم شود. گاهی ممکن است ترمیم استخوان نیاز به جراحی هم داشته باشد.
2. دررفتگی زانو
دررفتگی موردی است که در آن استخوان‌های زانو از محل طبیعی خود خارج شده‌اند. واردشدن ضربه محکمی به زانو در اثر سقوط از بلندی، تصادف یا حوادث ورزشی می‌تواند جز علل دررفتگی باشد.
ممکن است زانوی دررفته پس از مدتی به‌طور طبیعی اصلاح شود. البته این روند با درد همراه است و توصیه میشود هر درد ادامه‌داری را با پزشک در میان بگذارید. اما اگر بهبودی طبیعی انجام نشود باید استخوان به محل طبیعی بازگردانده شود. پزشک متخصص ارتوپد با شناخت کافی از ساختار بدن و محل درست قرارگیری هریک از استخوان‌ها با یک حرکت سریع و روان استخوان دررفته را در محل اصلی خود تنظیم می‌کند.
3. آسیب رباط زانو
یکی دیگر از انواع آسیب زانو آسیبهای رباطی است که در ورزش شایع هستند. اگر زانو بیش از اندازه کشیده شود یا حرکتی غیر طبیعی صورت گیرد رباط‌ها دیگر توان حمایت از مفصل را ندارند. خواندید که نقش رباط نگه‌داشتن زانو در جای طبیعی خود است. بنابراین نمی‌تواند حرکت‌های غیر معمول را تحمل کند و درگیر کشش یا پارگی میشود.
بیش از همه رباط‌های صلیبی- رباط متقاطع قدامی و رباط متقاطع خلفی- دچار آسیب میشوند؛ اگرچه امکان آسیب به رباط‌های جانبی هم هست. در مجموع آسیبهای رباط زانو از نظر جدی‌بودن درجه‌های متفاوتی دارند.
انواع صدمات رباط زانو
- آسیب درجه یک: در این نوع صدمات رشته‌های رباط کمی بیش از حالت معمول کشیده شده‌اند و اغلب سبب رگ‌به‌رگ‌شدن میشود. معمولاً کبودی زیادی ظاهر نمی‌شود و نشانه آن تنها کمی تورم خواهد بود. رگ‌به‌رگ‌شدن MCL نمونه‌ای از آسیب درجه یک است.
- آسیب درجه دو: گاهی آسیب تا اندازه‌ای است که پارگی رباط زانو اتفاق می‌افتد؛ اما پاره‌شدن جزئی است و همچنان اتصال استخوان‌ها برقرار می‌ماند. این دسته صدمات سبب درد و محدودیت حرکت مفصل بیشتر از نوع قبلی میشود. همچنین در آن کبودی و تورم هم بیشتر است.
- آسیب درجه سه: اگر رباط به‌طور کامل پاره شود صدمه درجه سوم است. این حالت با درد شدید ناگهانی زمان وقوع پارگی همراه است و زانو و نواحی اطراف آن به‌شدت کبود و متورم خواهد شد. پارگی LCL نمونه‌ای از این نوع صدمات است.
4. پارگی مینیسک
در بین شایعترین آسیبهای زانو پارگی و آسیبهای مینیسک اتفاق آشنایی است. این مشکل اغلب در طول فعالیت‌های ورزشی، مانند والیبال و هنگام پریدن یا چرخش، رخ می‌دهد. پاره‌شدن مینیسک در فوتبال هم رایج است. در فوتبال لازم است ورزشکاران هنگام دویدن به‌سرعت تغییر جهت دهند و هر نوع گردش یا چرخش زانو می‌تواند منجر به پارگی مینیسک شود.
علاوه‌براین گاهی منیسک در اثر فرسودگی و به مرور زمان هم پاره میشود.
5. پارگی تاندون زانو
هر شخص، بهویژه در دوران میانسالی، در معرض خطر پارگی تاندون است. هنگامی که در حال دویدن یا ورزش‌های پرشی پس از پرش فرود ناخوشایندی داشته باشید احتمال آسیب‌دیدن تاندون افزایش می‌یابد. زیرا تاندونها توانایی تحمل کشش بیش از اندازه را ندارند.
علاوه‌براین فرودآمدن روی پا با اعمال نیروی مستقیم به قسمت جلویی زانو سبب کشیدگی تاندون میشود.
6. تاندونیت
تاندونیت یا التهاب تاندونها می‌تواند در اثر استفاده بیش‌ازاندازه تاندون در طول فعالیت‌های خاصی مانند دویدن، پریدن یا دوچرخه‌سواری ایجاد شود. به التهاب تاندون کشکک در اصطلاح زانوی جامپر می‌گویند. زیرا این مشکل اغلب در بسکتبالیست‌ها رخ می‌دهد. این ورزشکاران بیشتر نیروی برخورد با زمین پس از پرش را تحمل می‌کنند. همین مسئله سبب کشیدگی تاندون و ایجاد التهاب میشود.
7. آرتروز
استئوآرتریت یا آرتروز شایعترین نوع آرتریت است که زانو را درگیر می‌کند. در این بیماری غضروف فرد با افزایش سن به‌تدریج تحلیل می‌رود. واردشدن فشار اضافی روی مفصل، آسیبهای مکرر و اضافه وزن می‌توانند مهم‌ترین علل آرتروز زانو باشند.
یکی دیگر از مشکلات مفصل زانو آرتریت روماتوئید است که با التهاب مفصل و ازدست‌رفتن غضروف زانوها را تحت تاثیر قرار می‌دهد. این مشکل نسبت به آتروز در سنین پایین‌تری افراد را مبتلا می‌کند.
نشانه‌ها و علائم آسیب زانو
آشکارترین علامت آسیب به زانو احساس درد و تورم است. احتمالاً حرکت مفصل برای شما مشکل‌آفرین شود یا هنگام خم‌کردن یا صاف نگه‌داشتن پای خود احساس سفتی، گرفتگی و قفل‌شدن را تجربه کنید.
شنیدن صدای تقه از زانو، هنگام ضربه هم علامتی هشداردهنده است. صدایی مانند ترکیدن می‌تواند خبر از پارگی تاندون یا رباط بدهد. ممکن است پس از آسیب‌دیدگی ایستادن روی پا برایتان سخت باشد؛ زیرا رباط‌های شما ناپایدار شده‌اند. احساس جابه‌جاشدن یا از جادررفتن زانو هم جز علائمی است که گاهی افراد صدمه‌دیده به آن اشاره می‌کنند.
روش های درمان آسیب زانو
اگر درد زانوی شما محدود به احساسی است که هنگام فشار تجربه می‌کنید ممکن است مشکل جدی نباشد. در این حالت روشهای درمان خانگی آسیب زانو مانند تکنیک RICE برای تسکین درد موثر خواهد بود. این تکنیک شامل استراحت، کمپرس یخ، فشرده‌سازی با باند فشاری برای جلوگیری از تجمع مایع در بافت‌های آسیب‌دیده و بالانگه‌داشتن میشود. در ادامه جزئیات بیشتری درباره این روش‌ها می‌خوانید.
هنگامی که درد با تورم، کبودی و بی‌ثباتی همراه باشد درمان آسیب مفصل زانو باید توسط متخصص استخوان و مفاصل یا پزشک ارتوپد انجام شود. نادیده‌گرفتن چنین علائمی سبب تشدید مشکلات و تبدیل یک پیچ‌خوردگی جزئی به پارگی جدی میشود.
‣ استراحت
اینکه درد زانو خودبه‌خودی بهبود یابد بسیاری از افراد را متعجب می‌کند. اما حقیقت این است که نتیجه باتوجه به شدت آسیب متفاوت خواهد بود. اگر خوش‌شانس باشید و صدمه چندان جدی نباشد با استراحت و زمان‌دادن به مفصل ترمیم تاندون به‌شکل طبیعی انجام میشود.
بنابراین یکی از اولین اقدامات برای درمان زانودرد ثابت نگه‌داشتن مفصل با تجهیزات ارتوپدی مانند بریس است. محدودسازی حرکت مفصل به شکستگی‌های استخوانی و صدمات سایر بافت‌ها اجازه می‌دهد به‌طور طبیعی ترمیم شوند. استفاده از عصا که فشار وزن وارده به پا را کم می‌کند هم یکی دیگر از اقدامات موثر برای جلوگیری از آسیب بیشتر است.
‣ کمپرس گرم و سرد
هنگام شروع درد مفصل می‌توانید بسته‌ای یخ‌زده که لای حوله کوچکی پیچیده شده است را روی ناحیه دردناک بگذارید. این کار با باریک‌کردن رگ‌های خونی سبب کاهش التهاب و قرمزی و تسکین درد میشود.
برای دردهای مزمن، یا چند روز پس از شروع درد، می‌توانید از کمپرس گرم یا دوش آب گرم استفاده کنید. گرما باعث گشادشدن رگ‌ها میشود و با افزایش جریان خون اکسیژن و مواد مغذی بیشتری به مفصل می‌رساند. بنابراین فرایند ترمیم سریع‌تر اتفاق می‌افتد. علاوه‌براین گرم‌کردن مفصل گرفتگی عضلات را هم کمتر می‌کند.
‣ دارو
پزشک شما احتمالا برای کمک به تسکین درد و درمان شرایطی که باعث درد زانوی شما شده‌اند داروهایی تجویز می‌کند. درمان‌های گیاهی مانند مصرف دارچین و زنجبیل یا ماساژ زانو با روغن کنجد هم در برخی موارد، در صورت تایید پزشک، می‌تواند مفید باشد.
‣ تزریق
یکی از روشهای درمان آسیب زانو تزریق مستقیم دارو یا موادی دیگر به مفصل است. کورتیکواستروئیدها نمونه‌ای از مواد دارویی هستند که در برخی موارد به کاهش علائم آرتریت کمک می‌کند و سبب تسکین درد میشود.
هیالورونیک اسید مایع غلیظی است؛ مشابه مایعی که به‌طور طبیعی حرکت مفاصل را روان می‌کند. تزریق اسید هیالورونیک در بهبود حرکت و کاهش درد زانو هم موثر است.
علاوه‌براین پلاسمای غنی از پلاکت (PRP) یا پی آر پی با کاهش علائم التهابی یکی از درمان‌های نسبتاً جدید است. تشخیص اثربخشی هریک از این روش‌ها تنها توسط پزشک و پس از انجام معاینات دقیق امکان‌پذیر است.
‣ فیزیوتراپی
روش فیزیوتراپی شامل برنامه چندهفته‌ای حرکات کششی و تمرین‌های خاص برای بازگرداندن عملکرد مفصل زانو است. علاوه‌براین تمرینات باعث تقویت عضلات اطراف مفصل میشود؛ تا بخشی از نیروی وارده را بپذیرند و از شدت فشار روی اجزای مفصل کاسته شود.
‣ جراحی
در شرایطی که فیزیوتراپی و سایر روشهای بالا موثر نباشد پزشک سراغ درمان آسیب زانو با عمل جراحی می‌رود. زیرا بسیاری از آسیب‌ها به‌طور طبیعی بهبود نمی‌یابد یا مفصل صدمه‌دیده عملکرد اولیه خود را به دست نمی‌آورد. به‌عنوان مثال پارگی کامل رباط باید توسط ارتوپد و با جراحی درمان شود.
خوشبختانه امروزه بسیاری از جراحی‌های زانو روشهای کم‌تهاجمی هستند که با ابزارهای مینیاتوری و برش‌های کوچک به روش آرتروسکوپی انجام میشوند. اگرچه هنوز هم برای ترمیم برخی از آسیب‌ها جراح باید برش بزرگتری ایجاد کند و عمل جراحی پیچیده‌تری نیاز است.
‣ تعویض مفصل
اگر روشهای اولیه درمانی به بهبود مشکل کمک نکند و همچنان در تصویربرداری با اشعه ایکس نشانههای تخریب مفصل مشاهده شود، متخصص ارتوپد ممکن است تعویض کامل مفصل زانو را توصیه کند. به این روش جایگزینی زانو هم می‌گویند.
در مواردی که حتی جراحی هم مشکل را به‌طور کامل برطرف نمی‌کند و زانو به حالت اولیه خود باز نمی‌گردد پزشک شما می‌تواند به سراغ درمان‌های جایگزین برود. به‌عنوان نمونه درمان مفصل زانو با سلول‌های بنیادی روش جدیدتری است تا عملکرد زانوها را در سطح سلولی بازسازی کند.
راه های پیشگیری از آسیب زانو
اگرچه پیشگیری کامل از آسیب به زانو امکان‌پذیر نیست و همیشه احتمال حادثه‌ای غیر منتظره هست؛ اما می‌توانید برخی از عوامل موثر را کنترل کنید. نکات زیر نمونه‌هایی از روشهای محافظت از مفاصل هستند:
- استفاده از لباس کار یا لباس ورزشی مناسب و تجهیزات محافظتی
- پوشیدن کفش مناسب که فشار وارده بر زانو را کاهش دهد
- تقویت عضلات اطراف مفصل با تمرین‌های ورزشی قبل و بعد از ورزش سنگین، مانند حرکت اسکات و لانژ
- شناخت سختار بدن و آشنایی با محدودیت‌های حرکتی و توان عضلات و مفاصل
- بهبود وضعیت بدنی و یادگیری تکنیک‌های درست ورزشی
- رژیم غذایی غنی از ویتامین‌ها و مصرف گوشت، ماهی، آجیل، میوه و سبزیجات تازه
با درمان مناسب فعالیت‌های عادی خود را از سر بگیرید!
زانو مفصل آسیب‌پذیری است که فشار ناشی از فعالیت‌های روزمره، مانند بلندکردن اجسام، زانوزدن و حرکت‌های سنگین‌تری مانند دویدن را تحمل می‌کند. بنابراین طبیعی است که همیشه در معرض صدمه باشد.
خوشبختانه روشهای بسیاری برای درمان خانگی آسیب زانو و درمان‌های کلینیکی هست. علاوه‌براین در کنار انتخاب هریک از روش‌ها می‌توانید با رژیم غذایی مناسب، اصلاح سبک زندگی و فعالیت‌های ورزشی منظم روند درمانی خود را سریع‌تر کنید.
دکتر حسن براتی، جراح ارتوپد و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، در این مسیر همراه شما هستند. ایشان کمک می‌کنند تا با دقت بالایی مشکل زانوی شما تشخیص داده شود. سپس بهترین روش درمانی در کوتاه‌ترین بازه زمانی و کم‌ترین عوارض انتخاب و زیر نظر خبره‌ترین کادر درمانی اجرا میشود.
سوالات متداول شما
مفصل زانو از چه بخش‌هایی تشکیل شده است؟
زانو شامل سه استخوان ران، درشت نی و کشکک است؛ که توسط غضروف مفصلی و منیسک محافظت میشوند. علاوه‌براین چهار رباط وظیفه اتصال استخوان‌ها به یکدیگر و تثبیت مفصل زانو را برعهده دارند. تاندونها ماهیچه‌های پا را به استخوان متصل نگه می‌دارند.
رایجترین علت آسیب زانو چیست؟
آسیبهای زانو در اثر عوامل متعددی ایجاد میشوند. درد ممکن است ناشی از افزایش سن یا صدمه به مفصل باشد؛ که بهصورت شکستگی استخوان یا پارگی رباط و تاندونها ظاهر گردد.
علائم آسیب زانو شامل چه مواردی میشود؟
شایعترین علامت صدمات زانو احساس درد، تورم، التهاب و کبودی است. شنیدن صدای ترکیدن هنگام آسیب به تاندونها، محدودشدن دامنه حرکتی و گرفتگی عضلات اطراف زانو از نشانههای دیگر این نوع مشکلات مفصلی است.
شایعترین آسیبهای زانو کدام هستند؟
شکستگی استخوان کشکک زانو، دررفتگی زانو، آسیب رباطی بهویژه رباط صلیبی قدامی، پارگی منیسک، پارگی تاندون زانو، تاندونیت و آرتروز از رایجترین مشکلات زانو هستند.