تمرینات و فیزیوتراپی برای بهبود عملکرد زانو

در مواجهه ما با صدمات و آسیب‌های جسمانی، فیزیوتراپی می‌تواند یک گزینه درمانی بسیار اثربخش و کارآمد باشد. اهمیت این روش درمانی در عارضه‌های مرتبط با زانو بیشتر هم می‌شود. اگر تنها به بخشی از فعالیت‌های روزانه خود فکر کنید، متوجه می‌شوید که در انجام تمام آن‌ها رد پایی از عضلات و مفاصل زانو را می‌توانید بیابید. تا جایی که بدون حضور این عضو، تقریبا بخش اعظمی از فعالیت‌های روزمره ما ناقص و انجام‌نشده روی زمین باقی می‌ماند. در مواردی که این عضو پرکاربرد در بدن دچار صدمه و آسیب می‌شود، فیزیوتراپی زانو شاید بهترین راهی باشد که با کمک آن بتوان زودتر فرد بیمار را به زندگی معمولی گذشته‌اش برگرداند.

از آنجایی که اهمیت این روش درمانی در آسیب‌های جسمانی به ویژه صدمات زانو مورد غفلت قرار گرفته است، ما تصمیم گرفتیم این مطلب از وبلاگ دکتر براتی را به معرفی فیزیوتراپی و مزایای آن اختصاص دهیم. اگر دانسنتی‌هایتان در باب چگونگی انجام فیزیوتراپی زانو و مزایای آن کم است، مطالعه این مطلب را ازدست ندهید.

فیزیوتراپی زانو به چه معناست و چه مزایایی دارد؟

از مفاصل پیچیده بدن که بیش از سایر قسمت‌های مختلف بدن در معرض و آسیب و صدمه قرار دارد، مفصل زانو است. اگر به علائم و نشانه‌های زانوی آسیب‌دیده نگاهی بیندازیم، متوجه می‌شویم که این عارضه تقریبا بخش اعظمی از افراد جامعه را درگیر خود کرده است. تفاوت بنیادین آسیب زانو با سایر مشکلات جسمانی در این است که آسیب‌های مرتبط با زانو مانند چاقویی دولبه عمل می‌کند. به‌عبارتی تحرک کم یا بیش از اندازه افراد در هنگام ابتلا به صدمات زانو می‌تواند اوضاع وخیم‌تری را برای آن‌ها رقم بزند. اینجاست که بهره‌گیری از تجربه و تخصص فیزیوتراپیست می‌تواند راهی نجات‌بخش برای رهایی افراد از مشکلات زانو باشد.

فیزیوتراپی روشی کاملا درمانی به‌شمار می‌رود که در آن فیزیوتراپیست تلاش می‌کند تا با تکیه بر تکنیک‌های فیزیکی و با تمرکز با بافت‌های آسیب‌دیده بدن، اسباب بهبودی حرکت و کاهش درد و سفتی موجود در زانو را فراهم کند. این روش درمانی با سرعت‌بخشیدن به فرآیند بهبودی و درمان کیفیت زندگی افراد را در مدت زمان کوتاهی ارتقا می‌دهد. از مزایای فیزیوتراپی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• بهبود عملکرد زانو و مفاصل و افزایش دامنه حرکتی آن
• مهار کردن درد، تورم و سفتی موجود در زانوها
• افزایش تقویت و انعطاف‌پذیری عضلات
• جلوگیری از انجام جراحی یا به‌تعویق انداختن آن
• کاهش التهاب و تورم مفاصل
• افزایش تعادل و ثابت در مفاصل زانو برای تحمل وزن بدن
• درمان ریشه‌ای آسیب‌های جزئی در بدن و پیشگیری از بروز آسیب جدی‌تر به زانوها

چگونه یک متخصص ارتوپد زانو را ارزیابی و درمان می‌کند؟

از شایع‌ترین مشکلاتی که پای افراد را به کلینیک‌های ارتوپدی باز می‌کند، آسیب‌ها و مشکلات مفصلی و استخوان به ویژه مشکلات زانو است. فرآیند ارزیابی و درمان درد زانو توسط ارتوپد طبق مراحل زیر انجام می‌پذیرد:

1- گرفتن شرح حال

اولین گام از فرآیند ارزیابی مشکلات زانو را گرفتن شرح حال و مصاحبه بالینی تشکیل می‌دهد. در این مرحله ارتوپد تلاش می‌کند با بررسی سابقه خانوادگی بیمار و ارزیابی پرونده پزشکی او به شرح حالی کلی از وضعیت بیمار دست پیدا کند.

2- انجام معاینات فیزیکی

انجام معاینات فیزیکی گام دوم از فرآیند ارزیابی را به خود  اختصاص می‌دهد. در این مرحله متخصص ارتوپد با تجویز طیف وسیعی از حرکات سعی در تشخیص دقیق نوع آسیب و شدت آن دارد. این مرحله با کمک مجموعه‌ای از تکنیک‌های زیر انجام می‌پذیرد:

• ارزیابی نحوه قدم برداشتن افراد
• معاینه زانو با دست (لمس نواحی موجود در اطراف زانو با کمک دست)
• سنجش دامنه حرکتی (تجویز انجام مجموعه‌ای از حرکات برای سنجش توانایی زانو رد خم و راست شدن)
• بررسی قدرت و تعادل (سنجش قدرت و تعادل موجود در عضلات)

3- انجام آزمایشات بالینی

گام سوم از فرآیند ارزیابی مشکلات زانو که به تشخیص دقیق‌تر متخصص ارتوپد کمک می‌کند، انجام برخی آزمایشات بالینی است. در بسیاری از موارد مصاحبه و معاینه می‌تواند سرنخ‌هایی کامل از آسیب زانو را در اختیار متخصص ارتوپد قرار دهد. بااین‌حال انجام آزمایشات زیر می‌تواند موجب اطمینان بیشتر افراد شود.

•آزمایش‌ رادیولوژی

آزمایشات رادیولوژی شامل گرفتن اشعه ایکس، ام‌آرآیو سی‌تی‌اسکن می‌شود. اشعه ایکس بهترین روش برای تشخیص شکستگی‌هاست. در این میان سی‌تی‌اسکن اطلاعات جامع‌تری و دقیق‌تری را از مشکلات استخوان و مفاصل زانو در اختیار متخصص قرار می‌دهد. در نهایت در ارزیابی بافت نرم زانو و سنجش سلامت غضروف‌ها و ماهیچه‌ها ام‌آر‌آی بهترین روش است.

•آزمایش خون

از دیگر روش‌های موثر در تشخیص مشکلات زانو گرفتن آزمایش خون است. این روش زمانی بیشترین کاربرد را دارد که متخصص ارتوپد به وجود عرضه‌هایی نظیر نقرس، تورم مفاصل زانو یا سایر مشکلات داخلی دیگر شک داشته باشد.

•آرتروسنتز

به برداشتن مقدار کمی از مایع موجود در مفاصل زانو آرتروسنتز گفته می‌شود. این روش زمانی مورد استفاده قرار می‌گیرد که پای عفونت مفاصل زانو در میان باشد. در مواردی که احتمال ابتلای فرد به نقرس وجود داشته باشد، آرتروسنتز روشی برای تشخیص بهتر بیماری خواهد بود.

در نهایت بعد از انجام مراحل مختف ارزیابی و تشخیص دقیق مشکلات زانو، نوبت به اتخاذ راهکار درمانی می‌رسد. روش درمانی انتخاب‌شده توسط متخصص از فیرلترهای مختلف عبور می‌کند که مهم‌ترین آن‌ها، سن بیمار، وضعیت بدنی بیمار، نوع و شدت آسیب است. به طور کلی درمان مشکلات زانو شامل دو دسته روش‌های تهاجمی و غیرتهاجمی می‌شود که انتخاب هرکدام آن‌ها بستگی زیادی به فاکتورهای ذکرشده در بالا دارد.

چه تکنیک‌ها و دستگاه‌هایی در فیزیوتراپی زانو استفاده می‌شود؟

در فیزیوتراپی روش‌های درمانی متعددی برای بهبودی مشکلات و آسیب‌های زانو وجود دارد که استفاده از هر کدام آن‌ها بستگی به تشخیص فیزیوتراپیست دارد. عموما سن بیمار، وضعیت بدنی و سبک زندگی او از جمله فاکتورهای اساسی رد تعیین نوع روش فیزیوتراپی است. به‌طور کلی روش‌های درمان در فیزیوتراپی شامل یکی از موارد زیر می‌شود:

• اولتراسوند

یکی از روش‌های رایج فیزیوتراپی، اولتراسوند است. این روش در مواردی که آسیب‌دیدگی عضلات از نوع کشیدگی عضلات باشد، کاربرد دارد. در این روش که از امواج ماورا صوت استفاده می‌شود، فرآیند درمان آسیب های زانو از طریق انعطاف‌پذیری بافت‌ها، افزایش گردش خون و متابولیسم بافت‌ها صورت می‌پذیرد.

• مگنت‌تراپی

از روش‌های محبوب فیزیوتراپی که به عنوان روشی کاملا بی‌درد شناخته می‌شود، روش مگنت‌تراپی است. در این روش از امواج الکترومغناطیسی جهت کاهش درد موجود در زانو و رفع تورم مفاصل استفاده می‌شود. از مگنت‌تراپی می‌توان در درمان طیف وسیعی از آسیب‌های جسمانی بهره برد که مهم‌ترین آن‌ها گرفتگی عضلات، آرتروز کمر، زخم‌های تروفیک و رماتیسم مفصل زانو است.

• الکتروتراپی

استفاده از دستگاه، بخش زیادی از درمان فیزیوتراپی را تشکیل می‌دهد. در این روش که الکتروتراپی نام دارد، با کمک دستگاه برق، پدهای الکتریکی روی پوست بدن قرار می‌گیرند و به این ترتیب اعصاب و عضلات با کمک جریان الکتریکی خفیف تحریک می‌شوند. در این روش توان تحمل بیمار است که شدت جریان را تعیین می‌کند.

در روش الکتروتراپی دستگاه‌های متنوعی وجود دارد که TENS معروف‌ترین آن‌هاست. کاهش درد مزمن در زانو، تسریع فرآیند ترمیم بافت‌های آسیب‌دیده، تقویت عضلات و کاهش التهاب و تورم از جمله نتایج اثربخش استفاده از این دستگاه است.

• ورزش و انجام حرکات اصلاحی

ورزش و تمرینات برای بهبود کارکرد زانو از دیگر روش‌های پرکاربرد و مفید در فیزیوتراپی زانو است. در این روش فیزیوتراپیست با هدف تقویت عضلات و ماهیچه‌ها و بهبود دامنه حرکتی مجموعه‌ای از حرکات و تمرینات بدنی را متناسب با وضعیت بدنی بیمار تجویز می‌کند.

• لیزر‌تراپی

از روش‌های درمان آسیب های زانو در فیزیوتراپی که با عنوان لیزر سرد یا لیزر نور قرمز شناخته می‌شود، لیزرتراپی است. در این روش از نور تولیدشده توسط دستگاه فیزیوتراپی در جهت کاهش درد و التهاب و تسریع فرآیند ترمیم بافت‌ها استفاده می‌شود. زمانی که خروجی نور از دستگاه کمتر از نیم وات باشد به آن لیزر کم‌توان و زمانی که خروجی بیش از نیم وات باشد، لیزر پرتوان می‌گویند. از دیتگاه لیزر فیزیوتراپی می‌توان در جهت درمان آرتروز، روماتیسم مفصلی، درد سیاتیک و خار پاشنه استفاده کرد.

• مانوپولاسیون یا درمان دستی

بخش دیگری از درمان‌های فیزیوتراپی را روش‌های دستی یا مانوپولاسیون تشکیل می‌دهند. در این روش فیزیوتراپیست با کمک حرکات دست و پا اقدام به رفع خشکی و عدم تحرک مفاصل زانو می‌کند. این روش در کنار حرکات اصلاحی می‌تواند بهترین نتیجه درمانی را به‌ارمغان آورد.

• یخ‌درمانی و گرما درمانی

از روش‌های بسیار قدیمی در فیزیوتراپی استفاده از گرما و سرما جهت درمان آسیب‌های جسمانی است. گرما درمانی به افزایش فرآیند گردش خون و کاهش سفتی عضلات و مفاصل زانو می‌شود. در مقابل سرما درمانی ضمن کاهش فرآیند گردش خون به کاهش تورم مفاصل کمک می‌کند.

چه تمرینات و ورزش‌هایی برای تقویت و کشش زانو مناسب هستند؟

بخش مهمی از فرآیند درمان در فیزیوتراپی زانو را حرکات اصلاحی تشکیل می‌دهند. این حرکات به سه دسته تمرینات تقویتی، انعطاف‌پذیری و پروپریوسپشن تقسیم می‌شود. از آنجایی که این تمرینات کاملا مطابق با وضعیت بدنی بیمار تجویز می‌شود، می‌توان در کوتاه‌مدت شاهد نتایج مفید و اثربخش آن‌ها بود. ادامه مطلب به معرفی مجموعه‌ای از تمرینات ورزشی که در افزایش تقویت عضلات و کشش زانو مناسب هستند، اختصاص دارد.

‣ تقویت ایزومتریک عضله چهار سر ران

این تمرین با هدف تقویت عضلات چهار سر ران انجام می‌شود. برای انجام این حرکت ابتدا روی زمین بنشینید، سپس حوله‌ای لوله‌کرده را در زیر زانوی پای راست‌تان قرار دهید. حالا با کمک زانو و از طریق سفت‌کردن غضله روی ران به حوله فشار وارد کنید. به مدت 10 ثانیه در همین وضعیت بمانید و بعد از آن پای خود را ریلکس کنید. این حرکت را در 3 ست 6 تایی برای هر پا انجام دهید.

‣ پرس ران

این تمرین هم نظیر حرکت قبلی با هدف تقویت عضلات چهار سر ران انجام می‌شود. برای انجام آن کافی است روی زمین بنشینید و دو تا پا را مقابل خود صاف و کشیده قرار دهید. حالا هر دو دست را روی پای راست گذاشته و عضله ران همان پا را به آرامی منقبض و منبسط کنید. این حرکت را به مدت 10 ثانیه و در 3 ست 6 تایی برای هر پا انجام دهید.

‣ تقویت ایزومتریک عضله اداکتور ران

برای انجام این حرکت به یک بالش یا حوله نیاز دارید. جهت انجام این حرکت روی یک صندلی بنشینید و یک حوله یا بالشت را در وسط دو تا پا قرار دهید. حالا تلاش کنید به مدت 10 ثانیه هر دو زانو را به هم فشار دهید. انجام یک ست 10 تایی از این تمرین برای هر پا به تقویت عضله اداکتور ران کمک می‌کند.

‣ فلکشن زانو روی دیوار

برای انجام فلکشن زانو روی دیوار بایستی ابتدا دراز بکشید. توجه داشته باشید که هنگام انجام این حرکت باید از قسمت لگن تا پاشنه پا را به دیوار تکیه دهید. حالا تلاش کنید به‌آرامی پای راست را از ناحیه زانو خم کرده و به قفسه سینه نزدیک کنید. این تمرین را در یک ست 10 تایی برای هر پا انجام دهید.

‣ حرکت پا به دو طرف و به سمت جلو و عقب

جهت تقویت دامنه حرکتی ران می‌توانید تمرین حرکت پا به دو طرف یا به سمت جلو و عقب را انجام دهید. برای انجام این تمرین کافی است صاف بایستید و یک پا را به سمت پهلو هدایت کنید. برای داشتن تعادل بهتر می‌توانید از صندلی هم کمک بگیرید. بعد از انجام یک ست 10 تایی همین حرکت را برای پای دیگر هم انجام دهید و به تعداد 3 ست تکرار کنید. این تمرین را به صورت حرکت دادن پا به سمت جلو و عقب هم می‌توانید انجام دهید.

‣ کشش عضلات چهار سر ران

از دیگر تمرینات موثر ورزشی در فیزیوتراپی زانو که به تقویت عضلات چهار سر ران کمک می‌کند، کشش این عضله است. برای انجام این حرکت صاف بایستید و یک پا را به سمت عقب هدایت کنید. بعد از آن پا را با دست خود بگیرید و به مدت 10 تا 15 ثانیه در همین حالت بمانید. این حرکت را برای پای مخالف به تعداد 3 مرتبه تکرار کنید.

‣ کشش عضله ساق پا

انجام کشش عضله ساق پا از دیگر تمرینات حرکتی فیزیوتراپی زانو است که با ایجاد کشش در عضلات ساق پا موجب درمان زودهنگام آسیب می‌شود. برای انجام این تمرین مقابل یک دیوار بایستید و کف هر دو دست را روی آن قرار دهید. یکی از پاها را به صورت کشیده در عقب و پای دیگر را در حالتی که از زانو خم است به سمت جلو ببرید. حالا با هر بار خم کردن پا بدون حرکت  دادن کف پا به سمت جلو متمایل شوید. توجه دشاته باشید که در تمام طول حرکت پای عقب بایستی در حالت کشیده باقی بماند.

‣ کشش پا به صورت نشسته

تمرین کشش پا به صورت نشسته به تقویت و کشش عضلات همسترینگ کمک می‌کند. برای انجام این حرکت روی یک صندلی بنشینید و پای چپ‌تان را در حالت کشیده قرار دهید. در گام بعدی تلاش کنید با خم شدن از ناحیه لگن دست‌ها را تا جایی که می‌شود، به سر پنجه‌هایتان نزدیک کنید.  به مدت 6 تا 10 ثانیه رد همین حالت بمانید. سپس به حالت اولیه خود بازگردید.

‣ جمع کردن پا در شکم

روی زمین دراز بکشید و هر دو پا را در حالتی صاف و کشیده قرار دهید. حالا پای راست را از ناحیه زانو خم کرده و آن را به‌آرامی به قفسه سینه نزدیک کنید. در حالی که دست‌ها را دور ران حلقه کرده، به مدت 5 ثانیه در همین حالت بمانید. انجام 3 ست 8 تایی این حرکت برای هر پا به کشش عضله همسترینگ کمک می‌کند.

‣ استپ آپ از جلو و پهلو

آخرین مورد از تمرینات زانو که به بهود عملکرد زانو کمک می‌کند، استپ آپ از جلو و عقب و پهلو است.برای انجام این تمرین یک استپ را مقابل خود قرار دهید. حالا پای راست را روی آن بگذارید و در حالی که پای چپ در هوا معلق است، بلند شوید. در گام آخر پای معلق در هوا را به‌آرامی به طرفین یا به سمت جلو و عقب حرکت دهید. تکرار 3 ست 10 تایی این حرکت در تقویت عضلات اداکتور و ابداکتور ران و عضلات چهار سر ران تاثیرگذار است.

چگونه از بروز یا تشدید مشکلات زانو جلوگیری کنیم؟

زانوها به دلایل مختلفی می‌توانند دچار صدمه و آسیب شوند. طبیعتا پیشگیری از آسیب زانو در تمام شرایط و موقعیت‌ها برای افراد امکان‌پذیر نیست. بااین‌حال می‌توان با کمک مجموعه‌ای راهکارهای زیر تا حد قابل توجهی از بروز آسیب‌های مرتبط با زانو جلوگیری کرد. این راهکارها عبارتند از:

• خالی کردن بخش مهمی از برنامه روتین زندگی برای انجام ورزش
• متعادل نگاه داشتن وزن بدن
• داشتن سبک درستی از حرکات بدن و اصلاح عادت‌های نامناسب حرکتی
• قوی نگاه داشتن عضلات بدن
• داشتن تغذیه درست
• مدیریت اضطراب و استرس
• داشتن چکاپ منظم و چک‌ کردن میزان قند خون در بدن
• رعایت اصول ایمنی در هنگام ورزش (پوشیدن کفش مناسب، انجام درست و اصولی تمرینات بدنی و گرم کردن بدن قبل از ورزش)

فیزیوتراپی؛ گزینه‌ای کارآمد و اثربخش در درمان مشکلات زانو

فیزیوتراپی زانو یکی از درمان‌های کارآمد و تاثیرگذار در بهبود آسیب‌های مرتبط با زانو است. استفاده از این روش درمانی به مثابه یک تیر و دو نشان است؛ به‌عبارتی انجام تمرینات زانو در فیزیوتراپی ضمن ترمیم بافت آسیب‌دیده به پیشگیری از بروز آسیب بیشتر هم کمک می‌کند. ما در این مطلب تلاش کردیم تا با زبانی کاملا ساده و گویا به شرح و تفصیل این راهکار درمانی بپردازیم و هر آنچه درباره آن می‌دانیم بدون هیچ کم و کاستی در اختیار شما قرار دهیم. شما نیز اگر تصمیم دارید از این روش درمانی بیشتر بدانید می‌توانید روی تجربه و تخصص دکتر براتی یکی از بهترین متخصصین ارتوپد در تهران حساب کنید.