آرتروز زانو چیست؟ : علائم و روش های درمان

به‌طور کلی به التهاب یک یا چندمفصل بدن آرتریت گفته می‌شود. هر یک از مفاصل شما می‌تواند تحت تاثیر این بیماری قرار بگیرد. شایع‌ترین نوع آن آرتروز زانو است. در این شرایط بسیاری از فعالیت‌های روزانه مانند بالارفتن از پله‌ها دردناک و گاهی غیر ممکن می‌شود. برای افراد، در هر سنی، ضروری است درباره اینکه آرتروز زانو چیست، چه علائمی دارد و… آگاهی داشته باشند.

آناتومی زانو

هنگامی که بدانید هر بخش از بدن شامل چه قسمت‌هایی می‌شود بهتر درک می‌کنید بیماری چگونه روی روند طبیعی بدن تاثیر می‌گذارد. همچنین متوجه می‌شوید باید چه کارهایی را برای مراقبت از خود و کمک به بهبود بیماری انجام دهید.

زانو بزرگترین و قوی‌ترین مفصل بدن است. عضوی که از استخوان انتهای پایینی استخوان ران، انتهای بالایی استخوان ساق پا و کشکک یا کاسه زانو تشکیل شده است. این سه بخش با غضروف مفصلی پوشیده شده‌اند. ماده‌ای صاف و لغزنده که وظیفه آن محافظت از استخوان‌ها هنگام خم و راست‌کردن زانو است.

دو تکه غضروف گوه‌ای شکل به نام «منیسک» به عنوان ضربه‌گیر بین استخوان ساق و ران پا هستند. آن‌ها با خاصیت لاستیکی و محکمی که دارند مانند بالشتک عمل می‌کنند و مفصل را پایدار نگه می‌دارند.

تمام این بخش‌ها را پوشش نازکی به نام «غشای سینوویال» دربرمی‌گیرد که کار آن آزادسازی مایعی برای روان‌کردن حرکت غضروف و کاهش اصطکاک است. علاوه‌بر استخوان و غضروف رباط‌ها و تاندون‌ها هم در محل زانو حضور دارند و به نگه‌داشتن استخوان‌ها و ماهیچه‌ها کنار هم کمک می‌کنند.

آرتروز زانو چیست؟

در بین انواع آرتریت، که به بیش از 100نوع می‌رسد، آرتروز و آتریت روماتوئید گستردگی بیشتری دارد. آرتروز یا استئوآرتیت شایع‌ترین شکل آرتریت در زانو است. نوعی مشکل دژنراتیو که اغلب در افراد بالای 50 سال رخ می‌دهد. اگرچه اغلب بزرگسالان درگیر آرتروز زانو می‌شوند؛ اما برخی از حالت‌های آن بر کودکان هم تاثیرگذار است.

در آرتروز غضروف به‌تدریج از بین می‌رود. با فرسوده و زبرشدن غضروف فضای محافظ بین دو استخوان کاهش می‌یابد. درنتیجه استخوان‌ها به هم ساییده می‌شوند و خارهای استخوانی دردناک به وجود می‌آید. به‌طور معمول آرتروز به‌کندی ایجاد و درد ناشی از آن به‌مرور بدتر می‌شود.

سایر حالت‌های آرتریت زانو

بیماری مزمن آرتریت روماتوئیت یا «روماتیسم مفصلی» مفاصل متعدد بدن ازجمله زانو را به‌صورت متقارن مورد هدف قرار می‌دهد. بنابراین معمولا مفصل‌های دو طرف بدن درگیر می‌شوند. در این بیماری غشای سینوویال پوشاننده زانو متورم و اعلائمی مانند احساس درد و سفتی ظاهر می‌شود.

روماتوئیت نوعی بیماری خودایمنی است؛ که در آن سیستم ایمنی بدن به بافت‌های بدن شخص حمله می‌کند. مشکلی که در مفصل زانو به شکل آسیب بافت غضروف و رباط‌ها و نرم‌شدن استخوان پدیدار می‌شود.

یکی دیگر از بیماری‌های زانو «آرتریت پس از سانحه» است. نوعی از آرتریت که در اثر آسیب به زانو ایجاد می‌شود. شکستگی استخوانی که منجر به صدمه سطح مفصل شود می‌تواند سال‌ها پس از آسیب به آرتروز بیانجامد. پارگی منیسک و صدمه رباط هم ممکن است باعث بی‌ثباتی و ساییدگی مفصل زانو شود و به مرور زمان به آرتریت تبدیل گردد.

آرتروز زانو چه علائمی دارد؟

برای اینکه تشخیص دهید آیا به این مشکل دچار هستید یا نه باید بدانید علائم آرتروز زانو چیست!

هنگام ابتلا به آرتروز مفصل زانو دردناک و ملتهب می‌شود. اغلب درد در طول زمان و به‌مرور ظاهر می‌شود؛ البته ممکن است شروع ناگهانی هم داشته باشد. گاهی مفصل سفت و متورم خواهد شد و خم‌ یا صاف‌کردن سخت‌تر می‌شود.

ممکن است درد و تورم صبح یا بعد از نشستن طولانی‌مدت و استراحت بدتر شود. فعالیت شدید هم معمولاً درد را تشدید می‌کند. قطعات شل غضروف یا سایر بافت‌های زانو می‌توانند در حرکت صاف مفصل اختلال ایجاد کنند. قفل‌شدن زانو هنگام حرکت و ایجاد صدای تقه، شکستن یا ساییده‌شدن هم می‌تواند از نشانه‌های آرتروز زانو باشد.

علامت دیگر افزایش شدت درد مفاصل در افراد مبتلا به آرتریت در آب‌وهوای سرد و مرطوب است.

دلایل ابتلا به آرتروز زانو چیست؟

این بیماری می‌تواند ریشه ژنتیکی داشته باشد. متخصصان ژن‌هایی را شناسایی کرده‌اند که ممکن است باعث انواع آرتریت، از جمله آرتروز زانو، شوند. اگرچه علت آرتروز هنوز ناشناخته است؛ اما برخی عوامل خطر آرتریت را افزایش می‌دهند.

• سن: آرتروز در افراد مسن بیشتر از جوانان و کودکان اتفاق می‌افتد.
• ناهنجاری‌های استخوانی: اگر استخوان‌ها یا مفاصل به‌طور طبیعی کج باشند، فرد بیشتر در معرض خطر آرتروز است.
• نقرس: این بیماری نوعی آرتریت التهابی است که می‌تواند منجر به آرتروز شود
• فشار: انجام فعالیت‌هایی که فشار زیادی روی زانوها وارد می‌کند؛ مانند دویدن و ورزش سنگین
• اضافه‌وزن
• صدمه به زانو

چه‌ افرادی بیشتر در معرض آرتروز زانو هستند؟

احتمال ابتلا به آرتروز با سابقه خانوادگی و افزایش سن نسبت مستقیم دارد. بیمارانی که در گذشته ضربه‌ای به مفصل زانوی آن‌ها وارد شده ممکن است ساییدگی زودرس غضروف را تجربه کنند.

پژوهش‌ها نشان می‌دهد احتمال آرتروز در زنان یائسه بیشتر از مردان است. علاوه‌براین ابتلا به دیابت، کلسترول بالا، هموکروماتوز (سطوح بالای آهن در خون) و کمبود ویتامین D می‌تواند ریسک ابتلا به آرتروز را افزایش دهد.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنیم؟

پیش از این درباره اینکه علائم آرتروز زانو چیست توضیح دادیم. اکنون درک خوبی از آن‌چه در زانوی شما در حال وقوع است دارید. چنان‌چه زانودرد با علائم دیگری مانند موارد زیر همراه باشد وقت آن رسیده که آن را به پزشک ارتوپد نشان دهید:

• مشکل در راه‌رفتن
• تغییر شکل مفصل
• ناتوانی در تحمل وزن بدن
• احساس ضعف در زانو
• درد طولانی‌مدت یا دردی که بر زندگی روزمره یا خواب شما تأثیرگذار باشد
• قرمزی یا تورم در اطراف مفصل زانو
• کاهش دامنه حرکت یا انعطاف‌پذیری مفصل

روش‌های تشخیص آرتروز زانو چگونه است؟

پزشک متخصص ارتوپد پرسش‌هایی درباره علائم و سوابق بیماری از شما می‌پرسد و معاینه‌های فیزیکی بالینی انجام می‌دهد. ممکن است، برای تشخیص دقیق‌تر و ارزیابی شدت پیشرفت بیماری، نیاز به انجام تست‌هایی مانند تصویربرداری اشعه ایکس یا آزمایش خون باشد.

↫ روش معاینه فیزیکی

هدف از معاینه بررسی نشانه‌های زیر است:

• تورم، گرمی یا قرمزی مفاصل
• حساسیت در نواحی اطراف زانو
• سنجش دامنه حرکتی غیر فعال و فعال (خودهدایت‌شونده)
• ناپایداری مفاصل
• بررسی کریپتوس یا صداهای ناشی از حرکت مفصل
• هرگونه نشانه‌ای از آسیب به عضلات، تاندون‌ها و رباط اطراف زانو
• درگیری مفاصل دیگر (علائم آرتریت روماتوئید)

↫ تست‌های تصویربرداری

رایج‌ترین تست آرتروز زانو تصویربرداری اشعه ایکس است. روشی که در آن تصاویر دقیقی از ساختارهای متراکم بدن، مانند استخوان، ثبت می‌شود و انواع متفاوت آرتریت را نشان می‌دهد. در تصاویر X-rays احتمالاً باریک‌شدن فضای مفصل، تغییرات استخوان و تشکیل خارهای استخوانی یا استئوفیت نمایش داده شود.

علاوه‌براین برای تشخیص آرتروز زانو گاهی انجام تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI) یا سی‌تی‌اسکن لازم است. همچنین پزشک ممکن است برای تعیین نوع آرتریت آزمایش خون تجویز کند.

روش‌های درمان آرتروز زانو

اگرچه هنوز درمان قطعی آرتریت وجود ندارد؛ بااین‌حال گزینه‌های درمانی متعددی برای تسکین درد و امکان فعالیت مبتلایان هست.

1- درمان‌های غیر جراحی

در بیماری‌های مربوط به استخوان‌ها و مفاصل اولویت با روش‌های بدون نیاز به جراحی است. درمان اولیه آرتریت هم شامل مجموعه‌ای از گزینه‌های درمانی که پزشک ارتوپد به شما توصیه می‌کند.

2- دارودرمانی

داروهای آرتروز زانو انواع متفاوتی دارد و هر بیمار پاسخ متفاوتی به داروها نشان می‌دهد. پزشک متخصص مفاصل و استخوان، پس از معاینه و تست، با مشورت بیمار می‌تواند موثرترین و بی‌خطرترین دوز مصرف هر دارو را تعیین کند.

معمولاً برای درد زانو مبتلایان به آرتروز داروهای مُسَکن و ضد التهابی اولین انتخاب هستند. البته مصرف خودسرانه آن‌ها، مانند هر داروی دیگری، می‌تواند عوارض جانبی در پی داشته باشد. بنابراین اگر درد زانو شما را آزار می‌دهد حتما درباره داروها با پزشکتان مشورت کنید.

‣ داروی ضد التهاب غیر استروئیدی

دسته‌ای از داروهای مسکن داروی ضد التهاب غیر استروئیدی یا NSAID است. ایبوپروفن و ناپروکسین مثال‌هایی از این دست هستند؛ که به‌صورت ژل موضعی یا قرص خوراکی در دسترس است.

پزشک ممکن است مصرف NSAIDهای خوراکی را برای بهبود درد و عملکرد زانو تجویز کند. بااین‌حال موارد احتیاطی در بیماران نارسایی قلبی، عروق کرونر و بیماری‌های مزمن کلیوی باید در نظر گرفته شود.

‣ داروهای تزریقی

کورتیکواستروئیدها که با نام کورتیزون هم شناخته می‌شوند عوامل ضد التهابی قوی هستند. با تزریق کورتیزون به مفصل زانو درد و التهاب کاهش می‌یابد؛ اما اثرات آن به‌طور نامحدود باقی نمی‌ماند.

پزشک ممکن است به دلیل عوارض جانبی احتمالی تعداد دفعات تزریق را به سه یا چهار بار در سال محدود کند. در برخی بیماران بلافاصله پس از تزریق درد و تورم بیشتر می‌شود. همچنین احتمال آسیب طولانی‌مدت یا عفونت و افزایش آسیب به مفاصل با استفاده مکرر هم هست. بنابراین تنها پزشک متخصص ارتوپد، با درنظر گرفتن تمام جوانب بیماری، می‌تواند درباره تجویز این دارو و دوز مصرفی تصمیم‌گیری کند.

3- فیزیوتراپی

فیزیوتراپی و انجام تمرین‌های خاص می‌تواند به افزایش دامنه حرکتی و انعطاف‌پذیری مفاصل کمک کند. همچنین با تقویت عضلات بخشی از نیروی وارده به پا توسط عضله تحمل می‌شود و زانو فشار کمتری را تجربه می‌کند. پزشک ارتوپد یا فیزیوتراپیست هنگام تنظیم برنامه ورزشی شخصی‌سازی‌شده نیازها و سبک زندگی شما را درنظر می‌گیرد.

4- پی‌آرپی

امروزه علاوه‌بر درمان‌های رایج آرتروز روش‌های جایگزینی اضافه شده که تحقیقات روی اثربخشی آن‌ها همچنان ادامه دارد. طب سوزنی، پالس مغناطیسی‌درمانی و استفاده از پلاسمای غنی از پلاکت (PRP) جز این روش‌ها هستند.

در پی‌آرپی از پلاکت‌های خون بیمار استفاده می‌شود. پس از جداسازی و تغلیظ دوباره آن‌ها را به مفصل دردناک تزریق می‌کنند تا درد را تسکین ‌دهند. پلاکت‌ها سلول‌هایی دارای فاکتورهای رشد هستند؛ که تصور می‌شود در کاهش علائم التهابی موثر باشند.

5- تزریق ژل به زانو

درمان دردهای آرتروزی زانو گاهی با روش تزریق ژل صورت می‌گیرد. در این روش پزشک مایع ژل‌مانندی به نام اسید هیالورونیک به مفصل تزریق می‌کند. اسید هیالورونیک به‌صورت طبیعی در مایع سینوویال اطراف مفاصل یافت می‌شود. وظیفه آن تسهیل حرکت استخوان‌ها در محل مفصل و لغزش روان آن‌ها روی یکدیگر است. همچنین به‌عنوان ضربه‌گیر مفصل عمل می‌کند و مانع صدمه به غضروف می‌شود.

6- تزریق سلول های بنیادی به زانو

یکی از روش‌های مدرن درمان آرتروز تزریق سلول بنیادی به مفصل است. سلول‌های بنیادی پیش‌سازه‌هایی  هستند که می‌توانند از بدن خود بیمار یا فردی دیگر گرفته شوند. آن‌ها توانایی رشد و تمایز به انواع سلول‌ها را دارند و زمانی که در محاصره سلول‌های ویژه‌ای قرار گیرند به آن‌ها تبدیل می‌شوند.

در نتیجه سلول بنیادی پتانسیل رشد بافت جدید را دارند. با همین ویژگی در فرایند بهبود مفصل آسیب‌دیده به کار می‌روند. البته درمان باید زیر نظر پزشک متخصص آشنا با دانش روز انجام شود. دکتر حسن براتی، جراح استخوان و مفاصل، در موارد خاص درمان آرتروز با سلول بنیادی را برای بیماران خود تجویز می‌کنند.

7- استفاده از زانوبند طبی

تجهیزات پزشکی، مانند عصا یا زانوبند طبی، هم می‌تواند در تسکین درد آتروزی موثر باشد. بریس زانو یا زانوبند به ثبات و عملکرد زانوی شما کمک می‌کند. اغلب بریس در مواردی که آرتریت در یک طرف زانو متمرکز باشد موثرتر خواهد بود.

به‌طور معمول دو نوع بریس هست، که برای آرتروز زانو استفاده می‌شود. بریس آنلودر (Unloader brace) وزن را از بخش آسیب‌دیده زانو دور می‌کند و بریس حمایت‌کننده (Support brace) به تحمل کل بار زانو کمک می‌کند.

8- استفاده از کفش مناسب

انتخاب کفش مناسب برای آرتروز می‌تواند مانند رژیم غذایی و ورزش منظم موثر باشد. کفش نامناسب می‌تواند مشکل زانوی شما را تشدید کند و آن را از درد مفصل زانو و پا فراتر ببرد. درحالی‌که کفش مناسب آرتروز درد پا را کاهش می‌دهد یا از بین می‌برد. پس تأثیر زیادی بر عملکرد و تحرک بدن دارد.

کفش‌های کتانی دارای بالشتک در قسمت پاشنه و جلوی پا و زیره میانی محکم و متراکم، که از ناحیه میانی پا را پشتیبانی می‌کند، مناسب‌ترین گزینه هستند.

9- جراحی

اگر درد ناشی از آرتروز زانو با روش‌های بالا درمان نشد، یا باعث ازکارافتادگی فرد شود، ممکن است پزشک معالج عمل جراحی را توصیه کند. روشی که مثل سایر جراحی‌ها عوارض احتمالی و خطراتی دارد. پیش از عمل پزشک درباره آن با بیمار صحبت می‌کند.

بسیاری از بیماران نگران این هستند که روش جراحی آرتروز زانو چیست و چگونه می‌تواند به آن‌ها کمک کند؟! بنابراین کمی درباره انواع جراحی‌ها توضیح خواهیم داد.

روش‌های جراحی آرتروز زانو

• آرتروسکوپی: در این روش پزشک از برش‌های کوچک و ابزارهای نازکی برای تشخیص و درمان مشکلات مفصلی استفاده می‌کند. جراحی آرتروسکوپی جز جراحی‌های معمول آرتروز زانو نیست. اگر آرتروز همراه با پارگی منیسک دژنراتیو باشد؛ ممکن است برای درمان پارگی منیسک توصیه شود.
• پیوند یا ترمیم غضروف: در چنین عملی بافت غضروف طبیعی و سالم از قسمت دیگری از زانو یا بانک بافت گرفته می‌شود تا سوراخ ایجادشده در غضروف مفصلی را پر کند. این درمان اغلب برای بیماران جوانی که در آن‌ها تنها بخش کوچکی از غضروف آسیب دیده است تجویز می‌شود.
• استئوتومی: گاهی جراح برای کاستن از فشار روی مفصل زانو و در نهایت تسکین درد از عمل استئوتومی بهره می‌برد. در این عمل بخش‌هایی از استخوان ساق پا یا ران برش و تغییر شکل داده می‌شود. در مواردی که آرتروز در مراحل اولیه باشد و تنها یک طرف مفصل زانو آسیب دیده چنین عملی توصیه می‌شود.
• آرتروپلاستی: تعویض کامل یا جزئی از زانو که به آرتروپلاستی معروف است و در آن جراح ارتوپد مفصل صدمه‌دیده را با مفصل مصنوعی جایگزین می‌کند، یکی از روش‌های درمان آرتروز زانو از طریق جراحی است.

روش‌های درمان خانگی آرتروز زانو

زانو درد ناشی از آرتریت اغلب با کاهش وزن و تقویت عضلات اطراف مفصل تا اندازه‌ای بهبود می‌یابد. اما برای خودمراقبتی گزینه‌های بیشتری در اختیار دارید:

‣ ورزش

جایگزین‌کردن فعالیت‌های پرتحرکی مانند دویدن یا تنیس با ورزش‌های سبک‌تر، مثل شنا یا دوچرخه‌سواری، به شما اجازه فعال‌ماندن می‌دهد؛ بدون اینکه فشار اضافی به زانو وارد کنید. تمرین‌های تعادلی هم برای زانو مفید خواهد بود.

‣ ماساژ

ماساژدرمانی اگر توسط درمانگری آموزش‌دیده انجام شود می‌تواند درد و علائم آرتروز را کاهش دهد. اغلب مبتلایان به آرتروز مزمن پاسخ بهتری از این روش می‌گیرند. درد با شل‌شدن عضلات اطراف مفصل تسکین می‌یابد و گرفتگی کمتر می‌شود.

علاوه‌براین ماساژدرمانی با کاهش استرس و ایجاد حس بهتر گذراندن دوره بیماری را آسان می‌کند. بااین‌حال مهم است پیش از انجام آن با پزشک ارتوپد یا فیزیوتراپیست مشورت کنید.

‣ کاهش وزن

با کاهش وزن فشار وارد بر مفصل زانو کاهش می‌یابد. در نتیجه درد کمتری احساس می‌کنید و عملکردتان بهتر می‌شود.

‣ آب‌درمانی

گاهی برای تسکین درد مفاصل آب‌درمانی توصیه می‌شود؛ که به اشکال متفاوت، مانند حمام گرم یا قرارگرفتن در استخر یا وان‌های مخصوص صورت می‌گیرد. این کار ماهیچه‌ها را شل می‌کند و درد مداوم ناشی از آرتریت را تسکین می‌دهد.

‣ استفاده از کمپرس یخ و گرم

یکی دیگر از روش‌های موثر برای درد آرتروز زانو استفاده از گرما یا یخ و پوشاندن زانو با باندهای الاستیک است. این روش با حمایت از زانو تا اندازه‌ای به تسکین درد کمک می‌کند.

‣ درمان های گیاهی

امروزه طب سنتی و مصرف دمنوش و عصاره‌های گیاهی محبوبیت زیادی بین مردم یافته است. برخی از داروهای گیاهی با کاهش التهاب و اثرات تسکین‌دهنده برای دردهای آرتروزی هم مفید هستند. زردچوبه، زنجبیل، عصاره پوست درخت بید، گیاه پنجه گربه و گزنه چند نمونه از گیاهان دارویی موثر برای آرتریت هستند.

‣ تغییر سبک زندگی

اصلاح سبک زندگی یا تغییراتی در زندگی روزمره می‌تواند از مفصل زانو محافظت و روند پیشرفت بیماری را آهسته کند. به‌عنوان مثال فعالیت‌هایی که باعث تشدید بیماری می‌شود، مانند از پله بالارفتن را کمتر کنید یا ورزش‎های توصیه‌شده توسط پزشک را انجام دهید.

چگونه از ابتلا به آرتروز زانو جلوگیری کنیم؟

در این پست نکات زیادی درباره آرتروز زانو و نحوه مراقبت از آن یاد گرفتید. به‌عنوان نکات پایانی می‌توانید این چند مورد را هم به‌خاطر بسپارید:

• حفظ تناسب اندام
• کنترل قند خون
• ورزش منظم
• مراقبت دربرابر صدمات فیزیکی به مفاصل
• ترک دخانیات
• رژیم غذایی سالم و مصرف ماهی و سبزیجات تازه
• انجام روتین مراقبت‌های پیشگیرانه

بهترین روش درمان آرتروز زانو چیست؟

برای درمان بیشتر بیماران رویکردهای کمتر تهاجمی مانند مصرف دارو، تزریق استروئید، اصلاح سبک زندگی یا حتی تغییر شغل توصیه می‌شود. اگر با گذر زمان مشکل به این درمان‌ها پاسخ مثبت نداد باید به سراغ درمان‌های پیشرفته‌تر بروید.

پزشک با کمک تست‌های ویژه‌ای، که دید جامعی درباره وضعیت بیماری می‌دهد، بهترین درمان را به شما پیشنهاد می‌دهد. به پزشک و تیم درمانی او اعتماد کنید و دوره درمانی را با رعایت اصول مراقبتی بگذرانید. در موارد پیچیده جراحی سبب تسکین درد و بهبود عملکرد بیمار می‌شود. پس از هر جراحی آرتروز زانو باید دوره نقاهت و توانبخشی پشت سر گذاشته شود. پزشک ممکن است انجام فیزیوتراپی را برای بازگرداندن قدرت زانو لازم بداند. بسته به نوع درمان استفاده از تجهیزات کمکی مانند عصا یا زانوبند هم توصیه می‌شود.

به متخصص ارتوپد با تجربه اعتماد کنید

در این پست تلاش کردیم درباره اینکه آرتروز زانو چیست و چگونه می‌توانید در برابر آن از خود مراقبت کنید اطلاعات کاملی به شما بدهیم. اما به هر حال درد ناخواسته و به‌طور طبیعی سراغ همه می‌آید. در چنین شرایطی بهترین تصمیم کمک‌گرفتن از پزشکی باسابقه و آگاه به جدیدترین متدهای درمانی است. دکتر حسن براتی و تیم ارتوپدی باتجربه ایشان می‌توانند به شما در درمان انواع بیماری‌ها و مشکلات مربوط به استخوان و مفاصل کمک کنند.