هر آنچه که باید درباره آرتروپلاستی یا تعویض مفصل بدانید

آرتروپلاستی یا تعویض مفصل یکی از روش‌های نوین در درمان آسیب‌دیدگی مفاصل است. از مفاصل موجود در بدن باید به‌عنوان عضوی کارآمد و موثر یاد کرد که سایش و فرسودگی آن موجب بروز عواقب و آسیب‌های متعددی می‌شود. اگر دانش پزشکی‌تان در مورد عمل آرتروپلاستی یا تعویض مفصل کم است، پیشنهاد می‌کنیم فرصت مطالعه این مطلب را از دست ندهید. ما در این مقاله به بررسی جامع تعویض مفصل و موارد کاربرد آن در درمان مفاصل خواهیم پرداخت.

آناتومی مفصل

مفصل عضوی حساس در بدن است که موجب پیوند دو یا چند استخوان به هم می‌شود. عدم وجود مفصل در بدن معادل ناتوانی ما در تحرک و جابه‌جایی خواهد بود. بنابراین مفاصل را می‌توان به‌عنوان بهترین تکیه‌گاه برای اسکلت بدن دانست که اسباب حرکات متنوع در محدوده‌های مختلف بدن را برای ما فراهم می‌کنند. مفاصل از نظر نوع بافت، میزان پیچیدگی و شیوه عملکردشان به انواع مختلفی تقسیم‌بندی می‌شوند.

• انواع مفاصل از نظر بافت

اتصال و پیوند بین استخوان‌ها از طریق سه نوع بافت انجام می‌پذیرد. این بافت‌ها عبارتند از:

• مفاصل فیبری: در جایی که استخوان‌ها به واسطه بافتی فیبری به هم متصل شده باشند، به آن مفصل فیبری گویند. این دسته از مفاصل خود شامل سه نوع مفصل با نام‌های سوچورها، گومفوزیس‌ها و سیندسموزیس‌ها می‌شوند.
• مفاصل غضروفی: در مفاصل غضروفی آنچه موجب اتصال استخوان‌ها با یکدیگر می‌شود، غضروف‌ها هستند. غضروف‌ها که خود به دو دسته مفصل اولیه و ثانویه تقسیم می‌شوند، بافتی ژله‌ای مانند هستند که به عنوان ضربه‌گیر در بدن عمل می‌کنند.
• مفاصل سینوویال: در میان انواع مفاصل بدن اصلی‌ترین گروه به مفاصل سینوویال تعلق دارد. مفاصل سینوویال اشاره به آن دسته از مفاصلی دارد که فضای داخلی‌شان با مایع مفصلی پر شده است.

• انواع مفاصل از نظر عملکرد

نوع دیگری از تقسیم‌بندی را می‌توان برای مفاصل متوصر شد که میزان حرکت و نوع عملکرد مفصل در آن دخالت دارد. به‌طور کلی مفاصل بدن از نظر میزان حرکت به سه دسته زیر تقسیم می‌شوند:

• سیناترروز (ثابت و بی‌تحرک)
• آمفی آرتروز (کم‌تحرک)
• دیارتروز (کاملا متحرک با آزادی عمل و دامنه حرکتی بالا)

• انواع مفاصل از نظر پیچیدگی

تعداد استخوان‌های متصل به هم در آناتومی مفصل موجب پدیدآیی اشکال مختلفی از مفصل در این نوع تقسیم‌بندی می‌شود.

• مفاصل ساده: آن دسته از مفاصلی که تنها موجب اتصال دو استخوان شده‌اند.
• مفاصل مرکب: آن دسته از مفاصلی که موجب پیوند سه یا چند استخوان شده‌اند.
• مفاصل پیچیده: ترکیب چند استخوان و مفصل به همراه یک دیسک مفصلی یا مینیسک را مفاصل پیچیده می‌گویند.

آرتروپلاستی یا تعویض مفصل به چه معناست؟

آرتروپلاستی یا تعویض مفصل عنوانی پزشکی برای آن دسته از جراحی‌هایی است که در آن مفاصل آسیب‌دیده، ترمیم یا جایگزین می‌شوند. مفاصل به هر دلیلی که آسیب ببیند، مشکلات متعددی نظیر درد و ناتوانی در حرکت را برای افراد به‌وجود می‌آورند. برای بیمارانی که با درد مفاصل در نواحی مختلف بدن دست‌وپنجه نرم می‌کنند، گزینه‌های درمانی مختلفی وجود دارد. شاید بتوان در ابتدای مواجه با این مشکل، با کمک اقدامات درمانی اولیه نظیر مصرف دارو، استفاده از بریس یا تزریق درون مفصلی کارکرد دوباره مفاصل را به آنها بازگرداند. اما بعد از گذشت زمان و شدت‌گرفتن علائم، راهی جز تعویض مفصل جهت تسکین درد وجود نخواهد داشت. در عمل آرتروپلاستی جراح متخصص، مفصل آسیب‌دیده را برمی‌دارد و آن را با مفصلی مصنوعی جایگزین می‌کند.

آرتروپلاستی چه زمانی توصیه می‌شود؟

عموما خط اول درمان در بسیاری از بیماری‌ها و عارضه‌های جسمانی، درمان‌های غیرجراحی است. در مواردی که درد و ناتوانی حرکتی ناشی از خرابی مفاصل با کمک روش‌های غرجراحی قابل درمان نباشد، تعویض مفصل تنها چاره کار خواهد بود. در مواجهه با موارد زیر عمل آرتروپلاستی یا تعویض مفصل بهترین گزینه درمانی خواهد بود.

• التهاب و تورم در مفاصل که با کمک دارو یا تغییر سبک زندگی درمان نشده باشد.
• دردهای موجود در مفاصل که از طریق روش‌های غیرجراحی نظیر تزریقات، داروها، بریس‌ها یا فیزیوتراپی بهبود پیدا نکرده باشد.
• تحرک محدود و سفتی مفاصل که موجب مختل‌شدن زندگی طبیعی افراد شده باشد.
• آرتروز، روماتیسم مفصلی، عفونت داخلی مفصل و انواع سینوویت‌ها که به درمان‌های غیرجراحی پاسخی رضایت‌بخش ندهند.

بیشتر بخوانید:

ناپایداری مفصل شانه چیست؟

رایج‌ترین انواع عمل آرتروپلاستی

همان‌طور که گفته شد، عمل آرتروپلاستی یا تعویض مفصل نوعی جراحی با هدف ترمیم و بازسازی مفاصل آسیب‌دیده است؛ اما نکته قابل توجه این است که این ترمیم و بازسازی برای هر بیمار متناسب با شرایط او و شدت آسیب‌دیدگی موجود در مفاصلش صورت می‌پذیرد. به‌طور کلی سه روش متداول در تعویض مفصل وجود دارد که عبارتند از:

+ برداشتن سطوح مفصلی

این نوع تعویض مفصل با برداشتن استخوان‌های موجود بر روی سطوح مفصل انجام می‌شود. با برداشتن این استخوان‌ها، فضایی خالی بین سطوح مفاصل ایجاد می‌شود که در نتیجه واکنش طبیعی بدن، بافت اسکار این فضای خالی را پر می‌کند.

+ بازسازی با جاگذاری

عمل آرتروپلاستی از نوع بازسازی به شیوه روش اول یعنی برداشتن سطوح مفصلی انجام می‌شود. با این تفاوت که بعد از برداشتن سطوح مفصلی، فضای خالی ایجاد‌شده بین مفاصل از طریق بافت اطراف مفصل نظیر عضله یا تاندون پر می‌شود.

+ تعویض مفصل با پروتز

تعویض مفصل با پروتز متداول‌ترین روش در میان انواع تعویض مفصل است. در این نوع عمل آرتروپلاستی سطوح مفصلی خارج‌شده از بدن با مفصلی مصنوعی که عموما از جنس فلز، پلاستیک یا سرامیک است، جایگزین می‌شود.

از تعویض مفصل می‌توان برای درمان مفاصل آسیب‌دیده نواحی زیر استفاده کرد:

• زانو
• ران
• شانه
• آرنج
• مچ دست
• مچ پا

تفاوت آرتروپلاستی و تعویض مفصل

اصطلاحات پزشکی در بسیاری از موارد گیج‌کننده و با کمی ترس و دلهره همراه هستند. تعویض مفصل هم یکی از همین اصطلاحات است که عموما با تصاویر اغراق‌شده ذهنی همراه است. واقعیت این است که هیچ تفاوتی بین عمل آرتروپلاستی و تعویض مفصل وجود ندارد. آرتروپلاستی اصطلاحی جایگزین برای تعویض مفصل است که توسط پزشکان مورد استفاده قرار می‌گیرد. شایان ذکر است که آرتروپلاستی یا تعویض مفصل در دسته جراحی‌های کم‌تهاجمی قرار گرفته است. بنابراین هم آسیب کمتری به‌دنبال دارد و هم فرآیند بهبودی را سرعت می‌بخشد.

آرتروپلاستی شانه چیست و برای چه کسانی مناسب است؟

قدرت نهفته در دست‌ها برای حرکت‌دادن را باید مرهون مهم‌ترین عضو بدن یعنی شانه دانست. شانه از اجزای مختلفی تشکیل شده است که مفصل شانه مهمترین آن است. در وضعیتی که این مفصل غضروفی دچار سایش و فرسودگی شود، عملکرد شانه به‌کلی مختل می‌شود. با فرسایش کامل غضروف شانه، استخوان‌ها در تماس مستقیم با هم قرار می‌گیرند. نتیجه این وضعیت که در دنیای پزشکی به آرتریت شهرت دارد، اصطکاک بیشتر استخوان‌ها با هم است که موجب بروز علائمی نظیر درد، سفتی شدید و عدم توانایی در تحرک می‌شود. در این شرایط آرتروپلاستی شانه بهترین گزینه درمانی برای بازگرداندن دامنه حرکتی و چرخش به شانه و تسکین درد و سفتی آن خواهد بود. در آرتروپلاستی شانه بخش آسیب‌دیده مفصل شانه با پروتزهای مصنوعی جایگزین می‌شود. در نهایت هم بعد از گذشت یک سال، 95 درصد افراد عملکرد طبیعی خود در ناحیه شانه را تجربه خواهند کرد. ذکر این نکته حائز اهمیت است که انتخاب جراحی متخصص می‌تواند روند بهبودی بعد از جراحی شانه را سرعت ببخشد. دکتر براتی با تخصص بالا در این حوزه و ارائه رهنمودهای جامع به بیماران مناسب‌ترین انتخاب برای انجام عمل آرتروپلاستی هستند.

آرتروپلاستی شانه برای افرادی با مشکلات زیر توصیه نمی‌شود:

• افرادی که از عفونت فعال رنج می‌برند.
• افرادی با بیماری‌های پیش‌رونده عصبی که مفصل آنها را تحت تاثیر قرار داده است.
• افرادی که دچار مشکلات عضلات دلتوئید و روتاتور کاف هستند.

آرتروپلاستی زانو چیست و برای چه کسانی مناسب است؟

عمل آرتروپلاستی زانو را باید از جمله بهترین و موفقیت‌آمیزترین جراحی‌ها در دنیا دانست. آنچه که موجب انجام عمل آرتروپلاستی زانو می‌شود، درد زانو در قسمت پشت زانو ناشی از التهاب است. ضمن اینکه می‌تواند این درد در هر قسمتی از زانو تجربه شود. از دلایل ساییدگی و آسیب‌دیدگی مفصل باید به افزایش سن، آسیب و ضربه به زانو، آرتروز، پوکی استخوان یا روماتیسم مفصلی اشاره کرد. در مواردی که این آسیب و التهاب با فیزیوتراپی و دارو قابل درمان نباشد، عمل آرتروپلاستی زانو تنها راهی خواهد بود که می‌تواند دوباره عملکرد طبیعی زانو را به آن بازگرداند. اگر شما هم از آن دسته افرادی هستید که دردهای موجود در ناحیه زانو موجب ایجاد اختلال در فعالیت روزمره‌شان شده است، شاید بهتر باشد با مراجعه زودهنگام خود به پزشک از بروز آسیب بیشتر پیشگیری کنید. دکتر براتی با تخصص بالا در جراحی‌های مرتبط با آرتروپلاستی زانو بهترین راهنما برای شما در این مسیر خواهند بود. مطابق با دانش و تخصص بالای ایشان بهترین کسانی که می‌توانند کاندیدای خوبی برای انجام آرتروپلاستی زانو باشند، یکی از گروه‌های زیر خواهند بود:

• کسانی که مبتلا به محدودیت‌های حرکتی هستند.
• کسانی که مبتلا به بدشکلی زانو هستند.
• کسانی که در تمام مدت حتی در زمان استراحت از دردهای بی‌وقفه و شدید در ناحیه زانو رنج می‌برند.
• کسانی که درمان‌های غیرجراحی برای آنها نتیجه‌بخش نبوده است.

آرتروپلاستی یا تعویض مفصل ران چیست و برای چه کسانی مناسب است؟

بعد از زانو، مفصل ران را باید بزرگترین استخوان در بدن دانست. آسیب و ساییدگی مفصل ران که در نتیجه مشکلاتی نظیر آرتروز یا روماتیسم فصلی به‌وجود می‌آید، مشکلات متعددی را برای فعالیت طبیعی و روزانه افراد به‌دنبال خواهد داشت. در این شرایط اگر تغییر سبک زندگی منجر به بهودی و التیام علائم نشود، تعویض مفصل ران امن‌ترین گزینه خواهد بود. اگرچه در انجام تعویض مفصل ران هیچ‌گونه محدودیت سنی یا وزنی وجود ندارد؛ بااین‌حال بیشترین کاربرد این نوع جراحی برای افرادی با مشکلات زیر است:

• کسانی که از درد شدید در ناحیه لکن و ران رنج می‌برند.
• کسانی که از تورم، سفتی شدید و درد در ناحیه مفصل هیپ رنج می‌برند.
• کسانی که در حال دست‌وپنجه نرم‌کردن با آسیب مفصل ران ناشی از بیماری هایی مانند آرتریت روماتوئید، آرتروز، تومورهای استخوانی یا استئونکروز هستند.
• کسانی که از درمان‌های غیرجراحی نتیجه مطلوب را در تسکین علائم، دریافت نکرده‌اند.

ارزیابی‌های ارتوپدی قبل از عمل آرتوپلاستی

تعویض مفصل از جمله جراحی‌های مهم و حساسی است که انجام آن نظیر سایر روش‌های جراحی دیگر، مستلزم داشتن ارزیابی‌های همه‌جانبه از وضعیت بیمار است. این اریابی‌های عبارتند از:

• گرفتن شرح‌حال و بررسی سابقه و تاریخچه پزشکی بیمار
• معاینه فیزیکی بیمار
• انجام آزمایشات متعدد نظیر تست خون، ام‌آر‌آی و سی‌تی‌اسکن

آمادگی برای آرتروپلاستی

آمادگی روانی، فیزیکی و اجتماعی بیمار از پیش‌شرط‌های لازم جهت انجام عمل تعویض مفصل است. برای رسیدن به این آمادگی اقدامات زیر می‌تواند کارساز باشد.

• کسب اطلاعات کامل در مورد نحوه انجام جراحی (این اطلاعات شامل نحوه پذیرش در بیمارستان، روش بیهوشی، مدت زمان انجام عمل، دوره نقاهت بعد از عمل و چگونگی انجام عمل می‌شود).
• داشتن رژیم غذایی مغذی
• اجتناب از مصرف دخانیات
• انجام ورزش‌ قبل از جراحی به‌منظور تقویت عضلات

توانبخشی و ریکاوری بعد از جراحی تعویض مفصل یا آرتروپلاستی

بخش اعظمی از موفقیت جراحی تعویض مفصل را مراقبت‌های بعد از جراحی رقم می‌زند. خدمات ارائه‌شده توسط دکتر براتی شما را به‌خوبی در این امر همراهی خواهد کرد. بدون شک نظارت و راهنمایی جراحی متخصص اسباب درمان و بهبودی کوتاه‌مدت شما را فراهم خواهد کرد. در بخش انتهایی این مطلب به مراقبت‌های مهم بعد از جراحی تعویض مفصل می‌پردازیم.

• مصرف کامل و به‌موقع داروهای تجویزشده توسط پزشک
• اجتناب از انجام فعالیت‌های سنگین
• انجام منظم ورزش با مشورت پزشک
• حفظ رژیم غذایی سالم و مغذی
• مراقبت از جای بخیه و پانمسان منظم آن

کلام آخر

اصطلاح تعویض مفصل در ظاهر کمی فریبنده و گول‌زننده به‌نظر می‌رسد؛ اما در واقعیت، عملی کم‌تهاجمی و بدون خطر است که زندگی دوباره‌ای را به بیمارانی با دردهای شدید مفصلی هدیه می‌دهد. عموما انجام این نوع جراحی بعد از سایر روش‌های غیرجراحی توصیه می‌گردد. بنابراین با مراجعه به‌موقع به پزشک می‌توان اسباب بهبودی و درمان آسیب‌دیدگی مفاصل را با سایر روش‌های غیرجراحی نظیر تغییر سبک زندگی یا مصرف دارو فراهم کرد.