انحراف زانو ممکن است به شکل‌های متفاوتی نمایان شود؛ اما در همۀ حالت‌ها ران و ساق پا از یک راستا خارج می‌شوند. این مشکل تحت تاثیر عوامل متعددی پدید می‌آید. برای کودکان زیر 8 سال می‌توان انتظار داشت مشکل به‌صورت طبیعی برطرف شود. بااین‌حال مشورت با پزشک برای اطمینان از روند طبیعی رشد بدن کودک ضروری است.
علاوه‌براین انحراف زانوها در بزرگسالی یا تجربۀ اتفاقاتی که منجر به چنین تغییر شکلی شود نیاز به معاینه و درمان پزشکی دارد. در ادامه جزئیات بیشتر را به همراه راهکارهای درمان خانگی انحراف زانو بررسی می‌کنیم.
انواع انحراف زانو
زانو مفصل لولایی‌شکلی است؛ که استخوان ران را به استخوان درشت‌نی پا متصل می‌کند. طیف وسیعی از حرکات بدن مانند خم و راست‌شدن پا بر عهدۀ این عضو حساس است. به‌طور کلی می‌توان تغییر شکل زانو را به سه دسته تقسیم کرد:
- پای پرانتزی؛ که در آن زانوها به سمت بیرون زاویه دارند.
- پای ضربدری؛ که در آن زانوها به سمت داخل زاویه دارند.
- زانوی بیش از حد کشیده؛ وضعیتی که در آن دامنه حرکتی مفصل زانو از حالت طبیعی بازتر است و درنتیجه زانو به سمت عقب خم میشود.
علائم و نشانههای انحراف زانو
اولین علامت تغییرات ظاهری است. مثلا زاویه‌پیداکردن زانو باعث میشود در حالت ایستاده بین دو زانو یا مچ پاها بیش از مقدار طبیعی فاصله بیفتد. در افرادی با زانوی پرانتزی ممکن است فاصله دو زانو از هم حدود 7 سانتی‌متر باشد.
علاوه‌بر نشانههای ظاهری علائم دیگری هم هست. فشار زیاد حاصل از منحرف‌شدن زانوها روی رباط‌ها و ماهیچه‌های پا می‌تواند باعث درد لگن، مچ یا ساق پا شود. بنابراین گرفتگی مفاصل، زانو درد و لنگ‌زدن جز علائم آن هستند. همچنین انحراف در یک زانو می‌تواند باعث راه‌رفتن نامتعادل هم شود.
راه های تشخیص انحراف زانو
برای تشخیص درست مهم است علت را کشف کنید. پزشک با طرح سوالاتی دربارۀ بیماری‌های زمینه‌ای، یا تجربۀ صدمه پا و زانوها منشا مشکل را پیدا می‌کند.
پزشک ارتوپد در طول معاینه نحوه ایستادن و راه‌رفتن فرد را مشاهده می‌کند. همچنین به نشانه‌هایی مانند نابرابری در بلندی پاها، زاویه تراز زانو و سایش کف کفش توجه دارد. در برخی موارد ممکن است برای بررسی ساختار استخوانی نیاز به تصویربرداری اشعه ایکس یا اسکن MRI داشته باشد.
روش های درمان انحراف زانو
نوع درمان با توجه به علت و شدت بیماری متفاوت خواهد بود. گاهی علت انحراف آسیب یا عفونت مفصل زانو و پا، آسیب‌های استخوانی، کمبود شدید ویتامین D و کلسیم، چاقی یا آرتریت مفصل زانو است. بنابراین در صورت مشاهده علائم مشورت با پزشک متخصص ارتوپد یا فیزیوتراپیست ضروری است. در ادامه متداول‌ترین گزینه‌های درمان را به‌طور خلاصه می‌خوانید:
- فیزیوتراپی برای بهبود قدرت و انعطاف‌پذیری زانو، بهبود وضعیت حرکتی و کاهش درد مفید است.
- ورزش منظم با افزایش قدرت، انعطاف‌پذیری و تحرک زانو نقش مهمی در روند درمان دارد. تنظیم برنامه ورزشی متناسب با نیازها و اهداف خاص شما مسیر درمان را هموار می‌کند.
- در موارد شدیدتر برای بازگرداندن عملکرد زانوها ممکن است نیاز به جراحی اصلاح انحراف زانو باشد.
- گاهی استفاده از تجهیزاتی مانند عصا، آتل، کفی طبی کفش، زانوبند یا بریس برای حمایت از مفصل یا پیشگیری از تغییر شکل بیشتر توصیه میشود.
- ممکن است پزشک دارودرمانی را برای تسکین درد و التهاب یا مکمل‌های دارویی در نظر بگیرد.
↫ درمان انحراف زانو در کودکان و نوجوانان
در برخی موارد انحراف زانو به‌طور خودبه‌خود برطرف میشود. زانوی پرانتزی در کودکان مشکل رایجی است؛ که معمولاً تا 7 یا 8 سالگی اصلاح خواهد شد. علائم جدی‌تر نشان می‌دهد کودک شما نیاز به معاینه پزشک دارد.
↫ درمان انحراف زانو در بزرگسالان
فیزیوتراپی و ورزش یا در حالت‌های جدی‌تر عمل جراحی می‌تواند جز گزینه‌های درمانی احتمالی باشد. همچنین برای بیمارانی که اضافه‌وزن دارند کاهش وزن می‌تواند بخش مهمی از برنامه درمانی باشد.
↫ عمل جراحی انحراف زانو
گاهی در انحراف‌های شدید زانو جراحی اجتناب‌ناپذیر است. انتخاب نوع جراحی به شرایط ویژه و شدت تغییر شکل زانوی هر بیمار بستگی دارد؛ اما اغلب هدف یکی از گزینه‌های زیر است:
- اصلاح زانوها با برداشتن یا تغییر موقعیت استخوان با روش استئوتومی یکی از انواع جراحی زانو برای درمان انحراف است. در این روش جراح می‌تواند از صفحه‌های فلزی دائمی برای حفظ تراز استخوان‌ها استفاده کند.
- روش رشد هدایت‌شدۀ استخوان با کمک صفحۀ فلزی کوچکی انجام میشود که در زانوی بیمار قرار می‌گیرد. این روش بیشتر برای افراد جوان توصیه و پس از اصلاح رشد استخوان صفحه فلزی برداشته میشود.
- جایگزینی مفصل آسیب‌دیده با مفصل مصنوعی در روش آرتروپلاستی معروف به جراحی تعویض مفصل زانو هم جز گزینه‌های درمان به‌ویژه برای افراد مسن‌تر است.
تاثیر انحراف زانو بر ورزشکاران / ورزش حرفه ای
یکی از مشکلات رایج بین ورزشکاران تغییرات آناتومیک مانند انحراف زانو است. این می‌تواند زنگ هشداری برای دردهای قسمت جلویی زانو، آسیب‌های مکرر و آسیب رباط صلیبی باشد. بازیکنان رشته‌های ورزشی مانند فوتبال، به‌ویژه در سنین نوجوانی، در خطر این نوع مشکلات هستند. در صورت مشاهده علائم از پزشک متخصص آسیب‌های ورزشی با تجربه کمک بگیرید.
تمرینات اصلاحی
برنامه ورزشی پزشک احتمالاً پیاده‌روی و تمرین‌هایی برای تقویت ماهیچه‌های پا، لگن و ران باشد. حرکت‌های اصلاحی کششی هم به بهبود علائم کمک می‌کند. تمرین مناسب برای انحراف زانو گاهی به سادگی بالابردن پا در حالت نشسته یا درازکش است. در ادامه چند ورزش موثر که به‌آسانی در هر مکان قابل اجرا است را می‌خوانید.
3 حرکت ورزشی ساده برای اصلاح انحراف زانو
۱) حرکت لانژ به طرفین
- ابتدا بایستید و پاها را به‌اندازۀ عرض شانه باز کنید. بازوها را جلوی سینه قرار دهید.
- یک گام بلند به سمت چپ بردارید.
- هنگامی که پا با زمین برخورد می‌کند، زانو را خم کنید و لگن را به سمت عقب بکشید.
- به حالت ایستاده برگردید و پس از کمی مکث مجدد این حرکت را برای 10 تا 12 بار تکرار کنید. پس از آن سراغ پای راست بروید.
۲) فاصله‌دادن ران‌ها از هم
- به پهلوی چپ دراز بکشید و پاها را روی یکدیگر بگذارید.
- پای راست را با زاویه 45 درجه بلند کنید و 1 ثانیه نگه دارید. سپس پا را پایین بیاورید.
- این حرکت را 10 تا 12 بار تکرار کنید.
- همین تمرین را با پای دیگر انجام دهید.
۳) اسکوات تکیه به دیوار
- پشت به دیوار صاف بایستید. بدن را کمی از دیوار فاصله دهید و پاها را به‌اندازۀ عرض شانه باز کنید.
- در این نوع حرکت اسکوات زانو را بیش از 90 درجه خم نکنید. وضعیت را 5 تا 10 ثانیه، همراه با منقبض نگه‌داشتن عضلات شکم، نگه دارید.
- با تمرین بیشتر ممکن است بتوانید برای مدت طولانی‌تری در این وضعیت بمانید.
- هنگام اجرای تمرین استفاده از کش‌های ورزشی انعطاف‌پذیر در اطراف زانو می‌تواند مفید باشد.
درمان انحراف زانو و چشمانداز مسیر درمانی
انحراف زانو مشکلی پیش‌رونده است؛ که با گذشت زمان بدتر میشود. برای جلوگیری از پیشرفت آن و بالابردن شانس موفقیت درمان باید در زمان مناسب نزد پزشک بروید. خوشبختانه شانس درمان صحیح ناهنجاری‌های زانو و برگشت به زندگی عادی و فعالی بالا است.
متخصص ارتوپد پس از معاینه و تشخیص دقیق برنامه درمانی مناسبی را برای شما تنظیم می‌کند. روش درمان شامل فیزیوتراپی، استفاده از تجهیزات کمکی، مصرف داروهای ضد درد و ضد التهاب یا عمل جراحی انحراف زانو است.
دکتر حسن براتی، متخصص استخوان‌ها و مفاصل و جراح ارتوپد، تجربۀ درخشانی در درمان انواع آسیب‌ها و ناهنجاری‌های مفصلی و استخوانی دارند. برای قرار ملاقات به‌صورت حضوری و آنلاین می‌توانید از طریق همین وب‌سایت فرم درخواست رزرو نوبت را تکمیل نمایید.
سوالات متداول شما
چه نوع مشکلاتی جز انواع انحراف زانو هستند؟
پای پرانتزی، پای ضربدری و زانوی بیش از حد کشیده سه نوع متداول انحراف در زانو بین کودکان و بزرگسالان است.
روش تشخیص انحراف زانو چیست؟
معاینه و مشاهده نشانههای ظاهری و طرز ایستادن و حرکت بیمار، بررسی ساییدگی کف کفشها، توجه به سابقه بیماری فرد یا صدمات احتمالی به پا و زانو، توجه به علائمی مانند احساس درد و در مواردی تصویربرداری اشعه ایکس و امآرآی مهمترین روشهای تشخیصی هستند.
موثرترین روش درمان انحراف زانو چیست؟
روش درمان توسط پزشک و با توجه به سن بیمار، ریشه مشکل، نوع و میزان انحراف مشخص میشود. اما گزینه‌های درمانی شامل ورزش منظم، فیزیوتراپی، استفاده از تجهیزات کمکی مانند زانوبند و بریس، مصرف داروهای ضد التهاب و درد، مصرف مکمل‌های خوراکی و عمل جراحی است.
بهترین ورزش برای انحراف زانو کدام است؟
برای تهیه برنامه ورزشی متناسب با نیازهای بدنتان بهتر است از پزشک متخصص ارتوپد یا فیزیوتراپیست کمک بگیرید. بااین‌حال بیشتر بیماران با تمرین‌های تقویت‌کنندۀ ماهیچه‌های لگن، ران و ساق پا، حرکت‌های کششی اصلاحی و پیاده‌روی نتیجه دلخواه را به دست آورده‌اند.