احتمالا عنوان پارگی رباط صلیبی به گوشتان خورده است؛ این اصطلاحی است که عموما در میان قشر ورزشکار زیاد شنیده میشود. رباط‌ها رشته‌ها یا بافت‌هایی طنابمانند هستند که با پیچیدن دور مفاصل بدن ضمن ممانعت از تحرک بیش‌از‌اندازه آن‌ها منجر به افزایش ثبات و پایداری مفاصل می‌شوند.
زانو به عنوان متحرک‌ترین عضو بدن دارای 4 رباط است که در این میان رباط‌های صلیبی بیش از سایر رباط‌های دیگر در معرض آسیب یا پارگی هستند. رباط‌های صلیبی ضمن اتصال استخوان ران به ساق پا و کنترل دامنه حرکتی زانو حرکات ساق پا در جهت‌های مختلف را نیز مدیریت و کنترل می‌کنند. یک چرخش ناگهانی یا ایجاد فشار مضاعف بر رباط‌ها در ورزش کافی است تا رباط صلیبی دچار آسیب، پارگی یا به‌اصطلاح رگ‌به‌رگ شود. درمان‌های پارگی رباط صلیبی متناسب با وضعیت بدنی بیمار و شدت آسیب‌دیدگی کاملا متفاوت است. خوشبختانه راهکارهای درمانی متعددی وجود دارد که با تکیه بر آن‌ها میتوان اسباب بازسازی رباط صلیبی را فراهم کنید. جهت آشنایی بیشتر با این روش‌ها ادامه مطلب را با دقت بیشتری مطالعه کنید.
انواع آسیب‌دیدگی رباط صلیبی
قبل از اینکه به بررسی علل شایع در آسیب یا پارگی مجدد رباط صلیبی بپردازیم لازم است به این نکته مهم اشاره کنیم که آسیب‌دیدگی‌های رباط صلیبی اقسام مختلفی دارد. شناخت درجات مختلف پارگی می‌تواند در اتخاذ راهکارهای درمانی بهتر تاثیرگذار باشد. به‌طور کلی پارگی رباط در سه شکل زیر قابل تقسیم‌بندی است:
‣آسیب‌دیدگی خفیف رباط صلیبی
در حالت خفیف آسیب‌دیدگی خبری از پارگی رباط‌ها نیست. بلکه رباط صلیبی تنها کمی دچار کشیدگی میشود. در این حالت اگرچه کمی احساس درد و تورم وجود دارد؛ بااین‌حال زانو همچنان رد هنگام فعالیت حالت ثبات و پایداری خود را حفظ میکند.
‣پارگی ناقص رباط صلیبی
درجه دوم آسیب‌دیدگی رباط به پارگی ناقص این بافت اختصاص دارد. در این حالت بافت رباط تا حد کمی دچار پارگی یا آسیب میشود. داشتن درد و تورم، ازدست دادن عملکرد و احساس ناپایداری و بی‌ثباتی در زانو از علائم این نوع پارگی است.
‣پارگی کامل رباط صلیبی
شکل شدید آسیب‌دیدگی در رباط‌ها پارگی کامل آن‌هاست. در این حالت ضمن بروز خونریزی زیرپوستی میتوان شاهد بی‌ثباتی و ناپیداری کامل زانوها به هنگام فعالیت بود. عموما در این مرحله درد شدیدی احساس نمی‌شود؛ زیرا بافت مفاصل به کلی ازبین رفته‌اند.
علل شایع آسیب رباط صلیبی
دلایل متعددی می‌تواند موجب آسیب‌دیدگی یا پارگی رباط صلیبی شود. در این میان ورزش بیشترین عاملی است که بستر آسیب و صدمه به رباط‌ها را فراهم میکند. در ورزش‌هایی نظیر تنیس، بسکتبال، فوتبال، اسکی و ورزشهای رزمی میتوان شاهد بیشترین آسیب و پارگی رباط صلیبی در افراد بود. از آنجایی که در این دسته از ورزش‌ها سرعت بالای حرکت حرف اول را می‌زند، با هر چرخش ناگهانی احتمال پارگی رباط صلیبی وجود دارد. از ورزش و فعالیت‌های سنگین ورزشی که بگذریم بایستی به دیگر عوامل موثر در آسیب‌دیدگی رباط‌ها نظیر تصافدات رانندگی یا سقوط از ارتفاع اشاره کنیم. هر یک از این دو عامل می‌تواند درجه‌ای خاص از آسیب‌دیدگی را برای رباط‌ها رقم بزند. از مصادیق و موقعیت‌های مهم پارگی رباط صلیبی میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- داشتن توقف ناگهانی به هنگام دویدن
- کاهش ناگهانی سرعت به هنگام دویدن
- ایستادن ناگهانی به هنگام دویدن
- تغییر جهت سریع به هنگام دویدن
- پرش یا فرود نادرست و غیراصولی
- صدمات تماسی، مانند تکل فوتبال
- استفاده بیش‌از‌اندازه از پا در اثر فعالیت ضربه‌ای مکرر مانند حرکات رزمی
- انتقال ناگهانی وزن از روی یک پا به پای دیگر
- کشش زانو بیش از دامنه حرکتی طبیعی آن
- وارد آمدن ضربه مستقیم به زانو
راه‌های تشخیص آسیب رباط صلیبی
در اغلب موارد اولین چیزی که می‌تواند ما را از عارضه آسیب‌دیدگی رباط صلیبی مطلع کند، صدایی شبیه ترکیدن یک شی است که در زانو شنیده میشود. در موارد دیگر میتوان علائم و نشانه‌های زیر را از جمله سرنخ‌های مهم برای آگاهی از آسیب‌دیدگی رباط صلیبی دانست.
- احساس درد و تورم در زانو
- احساس بی‌ثباتی و ناپایداری در زانو به‌ویژه هنگام ایستادن روی پا
- احساس دررفتگی در ناحیه‌ای از زانو
- عدم توانایی فرد در راه رفتن با پای آسیب‌دیده
- حساسیت افراد به لمس ناحیه آسیب‌دیده و احساس ناراحتی به هنگام لمس
- داشتن دامنه حرکتی محدود
با دیدن هر یک از علائم بالا بهتر است در اسرع وقت به پزشک مراجعه کنید. پزشک معالج نیز برای تشخیص بهتر آسیب‌دیدگی و چیدن برنامه بازسازی رباط صلیبی، روش‌های زیر را مورد استفاده قرار می‌دهد:
- گرفتن شرح حال از بیمار و بررسی سوابق پزشکی اوپ
- انجام معاینات فیزیکی برای ارزیابی عملکرد حرکتی بیشتر
- انجام آزمایشات متعدد بالینی نظیر عکس‌برداری با اشعه ایکس، ام‌آر‌آی، اسکن
- گرفتن تست‌های بالینی متعدد مانند تست لاچمن و ADT
- انجام آرتروسکوپی جهت اطمینان بیشتر از پارگی رباط صلیبی
گزینه‌های درمانی برای آسیب رباط صلیبی
اتخاذ راهکار درمانی مناسب برای بازسازی رباط صیلبی به عوامل مختلفی بستگی دارد. سن بیمار، شدت آسیب، نوع آسیب و وضعیت بدنی بیمار بستگی دارد. بنابراین در انتخاب روش درمانی برای همه افراد نمی‌توان نسخه‌ای یکسان پیچید. به‌طور کلی روش‌های درمان توانبخشی رباط صیلبی و رفع پارگی و آسیب‌دیدگی آن یکی از موارد زیر می‌تواند باشد:
- فیزیوتراپی زانو: این روش با افزایش استحکام و ثبات مفاصل، عملکرد طبیعی زانو قبل از آسیب را به افراد بازمی‌گرداند.
- دارو درمانی: تجویز داروهای ضدالتهاب و غیراستروئیدی می‌تواند در رفع تورم و درد مفید و اثربخش باشد.
- تزریق پی‌آر‌پی: تزریق پلاسمای غنی‌شده از پلاکت معرف این روش است که موجب رفع علائم و بهبودی سریع فرد میشود.
- تزریق گاز اوزون: تزریق اوزون ضمن بهبود جریان گردش خون در بافت آسیب‌دیده می‌تواند با تامین مواد مغذی اسباب بهبودی زودهنگام و ئتقویت رباط صلیبی فرد را فراهم کند.
- تجویز زانوبند‌های طبی و مخصوص: در صورتی که آسیب‌دیدگی بسیار خفیف باشد، میتوان با بستن زانوبند ضمن رفع آسیب‌دیدگی به انجام امور روزانه خود پرداخت.
- عمل جراحی: اگر آسیب‌دیدگی رباط صلیبی از نوع شدید آن باشد، جراحی بهترین گزینه برای رفع آسیب و تقویت رباط صلیبی خواهد بود. در این روش جراح بافت آسیب‌دیده را برمی‌دارد و آن را با بافتی سالم جایگزین میکند.
- انجام تمرینات و فعالیت‌های ورزشی: بهترین روشی که از طریق آن میتوان به بازسازی رباط صلیبی بعد از عمل کمک کرد، انجام حرکات ورزشی است. این روش با تقویت عضلات و ماهیچه‌ها موجب بهودی فرد میشود.
توانبخشی پس از جراحی رباط صلیبی
اگر آسیب‌دیدگی رباط صلیبی آنقدر شدید باشد که نتوان آن را با راهکارهای غیرتهاجمی درمان کرد، جراحی رباط کاملا الزامی خواهد بود. در صورت نیاز به جراحی تنها راهی که می‌تواند شرایط را برای بازسازی رباط صلیبی قبل و بعد از جراحی مهیا کند، انجام حرکات ورزشی است.
عموما پزشک معالج زمان جراحی را تا 3 هفته به تعویق می‌اندازد تا در این فاصله فرد بیمار با انجام تمرین‌های مناسب ورزشی عضلات و ماهیچه‌های پشت و جلو ران را تقویت کند. تقویت این عضلات ضمن کاهش تجمع مایع مفصلی در افزایش دامنه حرکتی زانو و به‌دست آوردن سریع توان عضلانی بعد از جراحی تاثیرگذار است. استمرار در انجام این حرکات بعد از جراحی نیز می‌تواند به درمان و بهبودی زودهنگام و تقویت رباط صلیبی بیمار کمک کند. عموما انجام حرکات ورزشی بعد از جراحی بایستی زیر نظر فیزیوتراپیست و طی چند نوبت زمانی انجام پذیرد.
‣توانبخشی اولیه
فاز اول توانبخشی رباط صلیبی بعد از جراحی شامل دو هفته اول میشود. در این دو هفته تمرینات بدنی با هدف رسیدن به بازشدگی کامل زانو ( Full extension )، حفظ قدرت عضلانی عضله چهارسر ران، کاهش تورم و نیز توانایی خم کردن زانو در حد نود درجه انجام می‌پذیرد.
‣توانبخشی متوسطه
هفته سوم تا پنجم بعد از جراحی را توانبخشی متوسطه یا فاز دوم بازسازی رباط صلیبی می‌گویند. رد این فاصله هدف از انجام تمرینات بدنی حفظ توانایی باز کردن کامل زانو و افزایش میزان خم شدن زانو به بیش از ۹۰ درجه تا رسیدن به خم‌شدگی کامل زانو خواهد بود.
‣توانبخشی پیشرفته
در نهایت به هفته ششم یا توانبخشی رباط صلیبی در نوع پیشرفته آن می‌رسیم. در این هفته هدف نهایی از انجام تمرینات بدنی افزایش قدرت و سفتی عضلانی است که به بازگشت افراد به ورزش کمک میکند. بدون طی کردن این 3 مرحله بازگشت افراد به ورزش چیزی حدود 6 تا 9 ماه به‌طول می‌انجامد. در ادامه جهت آشنایی بیشتر شما با تمرینات ورزشی بعد از جراحی، به معرفی گلچینی از حرکات ورزشی این دوره می‌پردازیم. قاعدتا انجام هر حرکت زیر بایستی زیر نظر فیزیوتراپیست و در دوره زمانی مرتبط با خودش انجام پذیرد.
↫پل زدن
ابتدا روی زمین دراز بکشید. در حالی که زانوها خم است، با فشرن پاشنه پا به زمین، ساق پا را نیز خم کنید. حالا در حالی که عضلات شکمتان را منقبض کرده‌اید و پاشنه پا را روی زمین فشار می‌دهید، باسن را از زمین جدا کنید. توجه داشته باشید که باسن، زانو و شانه همگی در یک راستا قرار گیرند. 6 ثانیه در همین حالت بمانید. سپس به حالت اولیه بازگشته و بعد از 10 ثانیه دوباره این حرکت را تکرار کنید.
↫نشستن روی ماهیچه سرینی
به پشت دراز بکشید و روی آرنج‌هایتان تکیه دهید. حالا تا جایی که می‌توانید باسن خود را سفت و منقبض کنید. 6 ثانیه در همین حالت بمانید و سپس به حالت اولیه بازگردید. این حرکت را 8 تا 12 بار جهت تقویت عضلات نشیمنگاه تکرار کنید.
↫حرکت کشویی پاشنه
روی زمین دراز بکشید. حالا در حالی که زانو را خم می‌کنید، پاشنه پا را به باسن نزدیک کنید. این حرکت را تا جایی ادامه دهید که کمی فشار را در ناحیه پشت زانو احساس کنید. 6 ثانیه در همین حالت بمانید، سپس به وضعیت قبلی خود برگردید.
↫خم کردن اندک زانو در حالت ایستاده
مقابل یک صندلی بایستید و پاها را به عرض شانه باز کنید. حالا در حالی که پاشنه پا روی زمین است کمی به سمت پایین خم شوید. این حالت مشابه اسکات یا نشستن شما روی صندلی است. اما خمیدگی زانو آنقدر نباید زیاد باشد که از پنجه پا جلوتر بزند. این حرکت را جهت کاهش درد و تقویت عضلات چهار سر ران برای 8 تا 12 بار تکرار کنید.
بازسازی رباط صلیبی؛ شروعی دوباره برای ورزش
هیچ چیز به اندازه آسیب و پارگی رباط صلیبی نمی‌تواند افراد را از اهداف ورزشی خود دور کند. این عارضه که عموما در میان ورزشکاران شیوع بیشتری دارد، با ازدست رفتن توان حرکتی زانو همراه است. خوشبختانه روش‌های درمانی متعددی وجود دارد که هر کدام آن‌ها متناسب با وضعیت بدنی بیمار به بازسازی رباط صلیبی کمک میکند. شما نیز اگر در حال دست‌وپنجه نرم کردن با این عارضه هستید، می‌توانید جهت آگاهی بیشتر از مشاوره و خدمات تخصصی دکتر براتی بهره‌مند شوید.
سوالات متداول شما
رباط صلیبی چیست؟
رباط صلیبی بافتی طنابمانند است که با پیچیدن دور مفاصل زانو ضمن افزایش پایداری و ثبات زانو به کنترل حرکات آن نیز کمک میکند.
عوامل موثر در آسیب و پارگی رباط صلیبی کدامند؟
عموما انجام ورزشهای سنگین یا حوادث غیرمترقبه نظیر تصادفات رانندگی موجب بروز آسیب و صدمه به رباط صلیبی میشود.
آیا بعد از جراحی رباط صلیبی میتوان وارد حرفه ورزشی خود شد؟
بدون طی کردن فازهای سهگانه بازسازی رباط صلیبی امکان بازگشت به هیچ نوع رشته ورزشی وجود ندارد. بعد از طی کردن این سه مرحله امکان بازشگت افراد به ورزش به صورت کاملا تدریجی وجود خواهد داشت.