اگر به‌تازگی به ستون فقرات شما یا یکی از نزدیکانتان آسیبی وارد شده احتمالا تاثیر آن را بر همه جنبه‌های زندگی خود احساس کرده‌اید. این مشکلات اغلب اثرات کوتاه و درازمدت جسمی، ذهنی، عاطفی و اجتماعی ایجاد می‌کند. در این شرایط آشنایی با انواع آسیب ستون فقرات، دلایل و علائم آنها و راهکارهای بازگشت به زندگی عادی اهمیت بیشتری دارد.
این پست از وب‌سایت دکتر براتی، پزشک ارتوپد و متخصص جراحی استخوان و مفاصل، با توجه به این نیاز نوشته شده است. بنابراین پیشنهاد می‌کنیم آن را به‌دقت مطالعه کنید.
آناتومی ستون فقرات
ستون فقرات مجموعه‌ای از ۳۳ استخوان به نام مهره است؛ که با دیسک‌های بین مهره‌ای از هم جدا شده‌اند. این ستون از جمجمه تا لگن امتداد دارد و از عناصر مهمی مانند دیسک و اتصالاتی ازجمله رباط، تاندون و عضلات تشکیل شده‌اند که برای عملکرد حیاتی شما مهم هستند. استخوان‌های کوچک مهرهها همراه با جمجمه، دنده‌ها و جناغ در وسط قفسه سینه سیستم اسکلتی محوری را تشکیل داده‌اند.
در قسمت میانی مهرهها کانال نخاعی و نخاع قرار دارد. نخاع ساختاری لوله‌ای، بلند و شکننده است که از انتهای ساقه مغز تا پایین ستون فقرات ادامه می‌یابد. رشته‌های عصبی این بخش از دستگاه عصبی مرکزی پیام‌های ورودی و خروجی را بین مغز و تمام بدن ردوبدل می‌کنند.
نقش ستون مهرهها در بدن
ستون مهره پنج عملکرد اصلی را برعهده دارد:
- حفاظت: استخوان‌های ستون فقرات اطراف نخاع را می‌پوشاند و از آن محافظت می‌کند.
- پشتیبانی: ستون فقرات وزن نیمه بالایی بدن -بالاتر از لگن- را تحمل و از سر، شانه‌ها و قفسه سینه حمایت می‌کند.
- نقش محوری: این ستون محور مرکزی بدن و مسئول حفظ وضعیت ایستاده بدن است.
- حرکت: ساختار ستون فقرات به گونه‌ای است که اجازه چرخش و خم‌شدن را می‌دهد.
- تولید و ذخیره سلول‌های حیاتی: استخوان‌های ستون فقرات گلبول قرمز تولید و مواد معدنی را ذخیره می‌کنند.
آسیب های رایج ستون فقرات و درمان آنها
دو نوع اصلی صدمات به استخوان‌های ستون فقرات شکستگی‌ها و جابجایی‌ها هستند. صدمه به ستون فقرات می‌تواند پیامدهای زیادی داشته باشد و مسیر زندگی مصدوم را تغییر دهد. چرا که فعالیت‌های مهمی مانند توانایی راه‌رفتن، کنترل مثانه و روده، نفس‌کشیدن و حتی احساس سرما و گرما را تحت شعاع قرار می‌دهد.
بنابراین باتوجه به نوع و شدت آسیب علاوه‌بر اثرات جسمانی می‌تواند درگیری‌های روحی، عاطفی و اجتماعی هم ایجاد کند. به‌عنوان مثال در آسیب نخاعی ممکن است بیمار نتواند شغل یا ورزش مورد علاقه خود را ادامه دهد، از فرزندانش نگه‌داری کند یا از پس کارهای شخصی برآید.
متداول‌ترین آسیبهای ستون فقرات را می‌توان در چند مورد زیر خلاصه کرد.
1- شکستگی فشاری
شکستگی ممکن است بهصورت شکستن هر قسمت از مهرهها باشد. در آن بخشی از ستون فقرات متحمل فشار بیش از اندازه رو به جلو و رو به پایین میشود. استراحت تا بهبودی، استفاده از بریس ارتوپدی ، انجام فیزیوتراپی و در صورت مشکوک‌بودن بیمار به ضعف استخوان‌ها، درمان پوکی استخوان چند نمونه درمان ستون فقرات پس از شکستگی هستند.
2- شکستگی مهرهها
شکل بسیار جدی از شکستگی فشاری مربوط به خردشدن استخوان مهره است. در چنین شرایطی قطعات استخوان ممکن است نخاع را سوراخ کند. اغلب علت آن اعمال نیرویی رو به پایین یا به سمت بالا در امتداد ستون فقرات است. این مشکل گاهی منجر به آسیب طناب نخاعی میشود.
3- انحراف مهره‌های ستون فقرات
اتصالات قسمت پشتی مهرهها می‌تواند با حرکت غیر طبیعی استخوان‌ها تضعیف شود. بنابراین جابهجایی جزئی مهرهها یا به اصطلاح انحراف ستون فقرات رخ می‌دهد. جابجایی زمانی اتفاق می‌افتد که مهرهها به‌درستی در یک راستا قرار نگرفته باشند یا از محور اصلی خارج شوند. مشکل زمانی اتفاق می‌افتد که عضلات و رباط‌های ستون فقرات صدمه ببیند و ممکن است باعث آسیب نخاع هم شود.
4- دررفتگی ستون فقرات
یکی دیگر از انواع آسیب ستون فقرات دررفتگی است؛ که می‌تواند سبب صدمه به نخاع شود. زمانی رخ می‌دهد که رباط‌ها پاره شوند یا در اثر کشیدگی شدید آسیب بینند. به دنبال این اتفاق‌ها مهرهها بیش از اندازه از جای خود حرکت می‌کنند. ممکن است از یک یا هر دو طرف قفل شوند.
دررفتگی باتوجه به اینکه رباط‌های پاره‌شده چه اندازه اجازه حرکت به مهرهها بدهند می‌تواند موجب آسیب نخاعی هم شود.
مهره‌هایی که به‌درستی روی هم قرار نگرفته‌اند باید به وضعیت طبیعی بازگردانده شوند. پزشک متخصص استخوان و مفاصل درمان‌های مناسبی برای آن پیشنهاد می‌دهد. استفاده از بریس‌های ارتوپدی یا عمل جراحی برای اصلاح جایگاه مهرهها از نمونه‌های درمان ستون فقرات است.
5- شکستگی مهره همراه با دررفتگی
در برخی موارد شکستگی و جابهجایی مهرهها همزمان اتفاق می‌افتد. اغلب رباط و بافت‌های نرم اطراف هم آسیب می‌بینند و احتمال صدمه به نخاع هست.
6- آسیب نخاعی
مسیرهای عصبی که از نخاع خارج می‌شوند حرکت قسمت‌های متفاوتی از بدن را امکان‌پذیر می‌کنند. هنگامی که به نخاع، اعصاب انتهای کانال نخاعی، مهرهها، رباط‌ها و دیسک‌ها آسیبی برسد آسیب نخاعی رخ می‌دهد.
صدمات جدی‌تر مربوط به حالتی است که نخاع بریده یا سوراخ شود. در این حالت فرد دچار ضعف عضلانی میشود یا دیگر قادر به حرکت اعضای بدن خود نیست. البته توانایی کنترل اندام‌ها پس از آسیب نخاعی به دو عامل بستگی دارد:
- محل آسیب در نخاع
- شدت آسیب‌دیدگی
به‌طور معمول در طول روزها و هفته‌های پس از آسیب اولیه بیمار خونریزی مداوم، تورم و التهاب را تجربه می‌کند. جمع‌شدن مایع داخل یا اطراف نخاع هم باعث آسیب بیشتر میشود.
بسیاری از دانشمندان خوش‌بین هستند که با پیشرفت تحقیقات روش‌هایی برای ترمیم صدمات نخاعی یافت شود. در حال حاضر درمان‌ها و روش‌های توانبخشی به مبتلایان کمک می‌کند تا زندگی مستقل خود را از سر بگیرند.
‣ آسیب نخاعی و دستگاه حسی بدن
صدمه به هر قسمت از نخاع یا اعصاب انتهای کانال ستون فقرات اغلب باعث تغییرات دائمی در استحکام، احساس و سایر عملکردهای بدن در زیر محل آسیب می شود. درحالی‌که صدمه به قسمت پشتی نخاع می‌تواند منجر به از دست‌رفتن احساس بازوها و پاها شود؛ در قسمت‌های جلویی و پشت بند ناف مسیرهای عصبی حسی را درگیر می‌کند. صدمات قسمت جلویی نخاع می‌تواند باعث ازبینرفتن توانایی احساس درد، لمس، گرما و سرما شود.
درمان ستون مهرهها
به‌طور کلی روش‌های متداول درمان ستون فقرات شامل موارد زیر است:
- بی‌تحرکی و استراحت
- جراحی برای تثبیت ستون فقرات؛ در صورت تشخیص جراح ارتوپد
- روش‌های توانبخشی و ورزش ستون فقرات زیر نظر فیزیوتراپیست و با مشورت ارتوپد
علائم و دلایل شایع آسیب به ستون فقرات
علامت‌ها باتوجه به نوع و محل آسیب متفاوت خواهد بود. معمولاً صدمه ستون مهرهها بهصورت درد گردن یا پشت ظاهر میشود.
از دست‌دادن عملکرد بازوها و پاها هم بستگی به محل آسیب دارد. مثلاً صدمه نخاع در قسمت گردن ممکن است توان حرکتی و حسی بازوها و پاها را از بین ببرد. آسیب نواحی پایین‌تر منجر به اختلال در پاها و ازدستدادن کنترل مثانه و روده میشود.
فعالیت‌های رفلکس اغراق‌آمیز یا اسپاسم، تغییر در عملکرد جنسی، حساسیت جنسی و باروری، احساس درد شدید ناشی از آسیب به الیاف عصبی در نخاع، مشکل در تنفس و سرفه جز علائم صدمات نخاعی هستند.
‣ تشخیص آسیب نخاعی
از دست‌دادن کنترل حسی-حرکتی عضلات می‌تواند به‌طور موقت یا دائم و جزئی یا کامل باشد. آسیب‌دیدگی یا قطع مسیرهای عصبی نخاع باعث فلج دائمی میشود. اصطلاح فلج‌شدن معمولاً به ازدستدادن کامل قدرت ماهیچه‌ها اشاره دارد.
در این حالت تمام دریافت‌های حسی_ مانند توانایی احساس گرما ، سرما و لمس_ و عملکرد حرکتی در زیر ناحیه آسیب نخاعی از بین می‌رود. رفلکس‌های عضلانی که پزشک هنگام معاینه با استفاده از تست چکش رفلکس بررسی می‌کند ضعیف یا بی‌اثر هستند.
آسیب مبهم نخاعی می‌تواند سبب ضعف موقتی چندروزه، چندهفته‌ای یا چندماهه شود. ازدستدادن جزئی کنترل عضلات باعث ضعف عضلانی میشود. جراحت نخاع ممکن است هفته‌ها بعد به اسپاسم عضلانی غیر ارادی و طولانی‌مدت، معروف به فلج اسپاستیک بیانجامد. در این حالت رفلکس‌های عضلانی از حالت عادی قوی‌تر هستند.
گاهی تورم هم علائم را تشدید می‌کند؛ اما معمولاً با کاهش تورم نشانه‌ها بهبود می‌یابد.
‣ علائم اورژانسی آسیب نخاعی هنگام تصادف
- کمردرد یا فشار در گردن، سر یا پشت
- ضعف و عدم هماهنگی یا فلج‌شدگی هر قسمت از بدن
- بی‌حسی، سوزن‌سوزن‌شدن یا از بین رفتن حس دست، پا و انگشت‌های دست و پا
- ازدستدادن کنترل مثانه یا روده
- مشکل در تعادل هنگام راه‌رفتن
- تنفس نامنظم بعد از آسیب‌دیدگی
- پیچ‌خوردگی یا موقعیت غیر طبیعی گردن و کمر
‣ شایعترین دلایل آسیب ستون فقرات
بیشتر مراجعان با آسیبهای ستون فقرات بین سنین ۱۵ تا ۳۰ سالگی و از افراد سالم هستند. شاید دلیل این واقعیت این باشد که فعالیت‌های فیزیکی خطرناک از جمله مبارزه رودررو، درگیری‌ها و ورزش‌های تماسی بدون پوشیدن تجهیزات ورزشی مناسب عامل مهمی در ایجاد چنین مشکلاتی است.
علاوه‌براین حوادث رانندگی و سقوط از ارتفاع جز دلایل شایع صدمات ستون مهرهها هستند. ابتلا به بیماری‌هایی مانند سرطان، پوکی استخوان و آرتریت هم فرد را در معرض آسیبهای ستون فقرات قرار می‌دهد.
روش های پیشگیری از آسیب به ستون فقرات
پیروی از توصیه‌های زیر ممکن است خطر صدمات ستون مهره و آسیب نخاعی را کاهش دهد:
- هنگام عصبانیت، خواب‌آلودگی و پس از مصرف مواد مخدر و الکل رانندگی نکنید. از بستن کمربند ایمنی خود و سایر سرنشینان خودرو، به‌ویژه کودکان، مطمئن شوید.
- برای محافظت دربرابر خطراتی مانند کیسه هوا کودکان زیر 12 سال باید همیشه در صندلی عقب بنشینند. باتوجه به سن و وزن کودک از صندلی ایمنی مخصوص استفاده کنید.
- پیش از شیرجه‌زدن در استخر مطمئن شوید عمق آب حدود 3.7 متر یا بیشتر باشد.
- برای جلوگیری از صدمات هنگام سقوط از ارتفاع به نکات ایمنی توجه کنید.
- در امتداد راه‌پله‌ها از نرده استفاده کنید. به‌ویژه هنگامی که کودک خردسال در منزل دارید. در صورت نیاز از درهای ایمنی راه‌پله‌ها برای ممانعت ورود خردسالان کمک بگیرید.
- از کفپوش و دمپایی‌های ضد لغزش روی کاشی حمام و سرویس بهداشتی استفاده کنید.
- برای پنجره‌ها حفاظ بگذارید.
- هنگام ورزش اقدامات احتیاطی و استفاده از تجهیزات ایمنی، مثل کلاه، را فراموش نکنید. در ورزشهایی مانند ژیمناستیک حرکات جدید را زیر نظر مربی و با تکنیک درست اجرا کنید.
‣ اقدامات اولیه هنگام آسیب‌دیدگی ستون فقرات یا گردن
- فرد آسیب‌دیده را جابه‌جا نکنید؛ این کار احتمال فلج دائمی و عوارض جدی‌تر را افزایش می‌دهد
- با فوریت‌های پزشکی تماس بگیرید و وضعیت مصدوم را شرح دهید
- کمک‌های اولیه را برای متوقف‌کردن خونریزی، ثابت‌نگه‌داشتن سر و گردن و جلوگیری از حرکت آن انجام دهید
عوارض آسیب ستون فقرات
برای افرادی که از ناحیه کمر ضعیف یا فلج هستند حرکت محدود یا غیرممکن میشود. در نتیجه در معرض خطر ابتلا به لخته‌‌شدن خون، زخم بستر، انقباض عضلات کوتاه‌مدت، عفونت‌های ادراری و ذات الریه قرار دارند.
چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟
تمام مصدمین مشکوک به آسیب ستون فقرات باید سریعاً توسط پزشک یا فوریت‌های پزشکی معاینه شوند. مهم است که در لحظه وقوع حادثه فرض را بر آسیب نخاعی بگذاریم و پزشک به‌دنبال نشانه‌هایی برای رد این فرض باشد.
علائم آسیب نخاعی جدی همیشه فوری ظاهر نمی‌شود. در صورت نادیده‌گرفته‌شدن نشانه‌ها ممکن است آسیبی شدیدتر در انتظار مصدوم باشد. به‌عنوان مثال بی‌حسی یا فلج‌شدگی می‌تواند فوری یا به‌تدریج مشخص شود. بنابراین تا جای ممکن زمان بین حادثه و درمان آسیب ستون فقرات را کوتاه‌تر کنید تا شدت عوارض کمتر و احتمالی بهبودی بیشتر شود.
درمان آسیبهای ستون فقرات زیر نظر پزشک متخصص و باتجربه
نخاع آسیب‌پذیرترین و حیاتی‌ترین بخش ستون فقرات شما است. استخوان‌ها، دیسک‌ها، رباط‌ها و عضلات همگی سدهای محافظتی نخاع هستند. رباط‌ها و ماهیچه‌ها مهرهها را در موقعیت مناسب نگه می‌دارند.
هرگونه آسیب ستون فقرات باید به معاینه پزشک ارتوپد برسد. پزشک با کمک تصویربرداری رزونانس مغناطیسی بافت‌های نرم مثل نخاع یا رباط‌ها را ارزیابی می‌کند و با روش سی تی اسکن میزان آسیب استخوانی را تشخیص می‌دهد. دکتر حسن براتی، متخصص ارتوپد، با بهره‌گیری از پیشرفته‌ترین تجهیزات به شما در مسیر درمان، بهبودی و پرستاری ارتوپدی تا بازگشت به زندگی طبیعی و مستق کمک می‌کند.
سوالات متداول شما
شایعترین آسیبهای ستون فقرات شامل چه مشکلاتی میشود؟
شکستگی، خردشدن مهرهها، جابهجایی یا دررفتگی مهرهها و آسیب نخاعی آسیبهای جدی ستون فقرات هستند.
علل آسیب ستون فقرات چیست؟
بیشتر آسیبهای ستون مهرهها و صدمات نخاعی ناشی از واردشدن فشار و ضربه هنگام حوادث رانندگی، سقوط از ارتفاع، درگیری و صدمات ورزشی است.
چگونه آسیب ستون فقرات را تشخیص دهیم؟
علائم آسیب ستون فقرات شامل درد، ازدستدادن حس در دست و پاها، ازبینرفتن قدرت عضلات و ناتوانی در کنترل روده و مثانه میشود؛ که ممکن است بهصورت موقت یا دائمی باشد.