وقتی صحبت از آرتروز می‌شود، کمتری تصویری از آرتروز ستون فقرات به ذهن افراد خطور می‌کند. غالبا همه این مفهوم را با اشکایل رایج آن یعنی آرتروز زانو یا آرتروز گردن می‌شناسند. دامنه آرتروز آنقدر وسیع است که در هر مفصلی در بدن را می‌تواند درگیر کند. مطالعاتی که انجام شده است نشان می‌دهد، آرتروز از آن دسته بیماری‌های رنج‌آور و طاقت‌فرسای است که سالانه تعداد زیادی از سالمندان را گرفتار می‌کند. رواج بالای این بیماری در جامعه ما را ملزم می‌کند تا مطلبی را به بررسی آرتروز ستون فقرات و راهکارهای درمانی آن اختصاص دهیم. از شما نیز دعوت می‌کنیم جهت آشنایی بیشتر با این عارضه و پیشگیری از بروز آن تا پتایان این نوشتار همراه ما باشید.
منظور از آرتروز ستون فقرات چیست؟
اجازه دهید قبل از اینکه به تبیین آرتروز ستون فقرات بپردازیم، تعبیری کوتاه از مفهوم آرتروز را در اختیار شما قرار دهیم. آرتروز یک نوع بیماری رایج مفصلی است که در آن با ساییدگی و تخریب غضروف‌ها روبه‌رو هستیم. این ساییدگی و تخریب ضمن اینکه درد و تورم زیادی را در ناحیه آسیب‌دیده به‌دنبال دارد، موجب عدم لغزش صحیح مفاصل روی یکدیگر می‌شود.
در آرتروز ستون فقرات ساییدگی و تخریب در غضروف‌های مهره‌های کمر در ستون فقرات اتفاق می‌افتد. به‌عبارتی آرتروز در این ناحیه که با عنوان استئوآرتریت هم شناخته می‌شود منجر به تخریب دیسک ستون فقرات می‌شود.
شاید بد نباشد برای درک بهتر این عارضه نگاهی کوتاه به آناتومی ستون فقرات بدن داشته باشیم. ستون فقرات ساختاری بسیار مهم و حیاتی در بدن است که با محافظت از نخاع و با نگاه‌داشتن تعادل در قسمت سر، شانه و تنه به ما در انجام حرکات گوناگون کمک می‌کند.
این ساختار مهم توسط 33 استخوان تشکیل شده است که از این تعداد 24 عدد آن به واسطه داشتن قابلیت تحرک مهره نام دارند. این مهره‌ها که بخش زیادی از فشار و وزن بدن را متحمل می‌شوند از طریق رباط‌ها و عضلات به یکدیگر متصل شده‌اند. آنچه به مهره‌ها اجازه حرکت و چرخش مستقلانه را می‌دهد مفاصل فاست هستند.
آرتروز ستون فقرات درست زمانی اتفاق می‌افتد که مفاصل فاست در اثر تخریب یا ساییدگی غضروف آسیب ببینند و منجر به ایجاد محدودیت در حرکت مهره‌ها شوند. به‌عبارتی مفاصل و غضروف‌ها در این عارضه خاصیت ارتجاعی خود را از دست می‌دهند و دیگر قادر به کنترل و مهار هیچ‌گونه ضربه یا فشاری نیستند. در این حالت انجام هرگونه فعالیتی برای فرد که به حرکت ستون فقرات وابسته باشد، دردناک و دشوار خواهد بود. تا جایی که افراد در انجام ساده‌ترین فعالیت‌ها نظیر پیاده‌روی یا حمام‌کردن دچار مشکل می‌شوند. مراحل پیشرفته‌تر این عارضه می‌تواند خطراتی کاملا جدی بر عصب‌های ستون فقرات داشته باشد. در این وضعیت افراد به دلیل آسیب‌دیدگی نخاع ضمن تورم و درد ستون فقرات، مشکلاتی همچون ضعف و کرختی را در پاها از خود نشان می‌دهند. طبق این تعریف دو شکل رایج از آرتروز ستون فقرات وجود دارد که عبارتند از:
انحطا دیسک بین‌مهره‌ای
در این نوع آرتروز، دیسک‌های بین‌مهره‌ای به دلیل ساییدگی مفاصل تحلیل می‌شوند. تحلیل دیسک ستون فقرات اغلب با درد و محدودیت حرکت در مهره‌ها همراه است.
تنگی کانال نخاع
آرتروز ستون فقرات در مرحله پپیشرفته‌تر خود موجب صدمه‌زدن به اعصاب و تنگی کانال نخاعی می‌شود. در این نوع آرتروز اغلب افراد از مشکلاتی نظیر گزگز و بی‌حسی پا، عدم توانایی در راه‌رفتن و خارش و درد در این ناحیه شکایت می‌کنند.
علائم و نشانه‌های ابتلا به آرتروز ستون فقرات چیست؟
شکل واحدی از مشکلات ستون فقرات و به‌ویژه آرتروز وجود ندارد. غالبا افراد این عارضه را در سطوح مختلف و در اشکال متفاوت آن تجربه می‌کنند. گاهی این بیماری تنها موجب بروز سفتی و خشکی مهره‌ها می‌شود. در مواردی هم اسباب ناتوانی افراد در تحرک و ایجاد سستی و کرختی در پاها را فراهم می‌کند که حالت دوم نشان‌دهنده پیشرفت آتروز ستون فقرات است. قاعدتا افراد در هر نوع آرتروز علائم متفاوتی را تجربه می‌کنند. بااین‌حال اگر قرار باشد نشانه‌های آرتروز ستون فقرات را در اختیار شما بگذاریم به فهرستی از موادر زیر اشاره خواهیم کرد:
- ایجاد درد، تورم و خشکی در مفاصل
- کاهش انعطاف‌پذیری در مفاصل
- احساس درد و ناراحتی در مهره‌های گردن (اغلب با درازکشیدن این درد آرام می‌شود)
- احساس درد و ناراحتی به هنگام ایجاد فشار بر ستون فقرات یا داشتن تحرک
- درد و گرفتگی در قسمت انتهایی دیسک کمر و ستون فقرات در اول صبح و قبل از خارج‌شدن از رختخواب
- بروز انحناهای غیرطبیعی در ستون فقرات
- احساس گزگز یا سوزش در اعصاب یا نخاع
- ایجاد خارهای استخوانی در ناحیه ستون فقرات
- التهاب و تورم بافت‌ها و درد ستون فقرات
- شنیدن صدای حرکت مهره‌ها به ویژه در ناحیه گردن
- عدم توانایی افراد در انجام ساده‌ترین فعالیت‌های روزانه مانند خم‌شدن
- مختل‌شدن خواب شبانه افراد به واسطه درد در ناحیه ستون فقرات
عوامل خطر و دلایل ایجاد آرتروز ستون فقرات
در اغلب موارد سروکله‌ی آرتروز ستون فقرات با انجام کار سنگین یا فرسوده‌شدن مفاصل و غضروف‌ها در اثر کهولت سن پیدا می‌شود. به‌طور کلی فاکتورهای زیر را می‌توان از عوامل موثر در بروز مشکلات ستون فقرات دانست:
+ سن
در ابتلا به این نوع آرتروز سن افراد حرف اول را می‌زند. افزایش سن می‌تواند با ایجاد تغییرات متعدد در ساختار دیسک ستون فقرات احتمال ابتلا به این آرتروز را در افراد افزایش دهد. شایان ذکر است که آرتروز ستون فقرات در اغلب موارد افراد 45 سال به بالا را درگیر می‌کند.
+ ژنتیک
اگر یکی از اعضای خانواده شما به آرتروز ستون فقرات مبتلا باشند، احتمال اینکه شما نیز در آینده گرفتار این عارضه شوید، زیاد است. ضمن اینکه نقص‌های ژنتیکی می‌توانند با ایجاد ناهنجاری‌های مختلف نظیر نقص مادرزادی مفاصل، بدشکلی‌های ستون فقرات یا انحراف ستون فقرات ریسک ابتلا به این نوع بیماری را در افراد افزایش دهند.
+ وزن
همان‌طور که گفته شد کاررکرد اصلی ستون فقرات در بدن تحمل فشار و وزن افراد است. قاعدتا زمانی که وزن افراد از حالت نرمال آن بیشتر باشد، فشار زیادتری را مفاصل متحمل خواهند شد. در نتیجه احتمال ابتلا به آرتروز ستون فقرات در افرادی با اضافه وزن بالا افزایش پیدا می‌کند.
+ جنسیت
طبق مطالعات انجام‌شده جنسیت نیز از دیگر فاکتورهای مهم ابتلا به آرتروز ستون فقرات است. یافته‌ها نشان می‌دهند احتمال ابتلا به این عارضه در زنان بعد از یائسگی به‌طور قابل توجهی افزایش پیدا می‌کند. بنابراین زنان جمعیت بیشتری از متلایان به آرتروز ستون فقرات را تشکیل می‌دهند.
آسیب‌دیدگی‌های قبلی یا انجام کار سنگین
اگر شغلی با انجام فعالیت‌های تکراری و سنگین دارید، بدانید که بیشتر از سایر افراد جامعه در معرض ابتلا به آرتروز و درد ستون فقرات هستید. همچنین آسیب‌دیدگی‌های قبلی نظیر تصادف، سقوط از ارتفاع یا ضربه‌های ناشی از حرکات ورزشی می‌تواند خطر آرتروز ستون فقرات و آسیب کمر را به‌دنبال داشته باشد.
بیماری های زمینه‌ای
از تاثیر بیماری‌های زمینه‌ای مختلف در ابتلا به مشکلات ستون فقرات به‌ویژه آرتروز نباید غافل بود. دیابت، عفونت، اشکال مختلف آرتریت مانند روماتیسم مفصلی یا نقرس که به دلیل مشکلات گردش خون پدید می‌آیند، از جمله بیماری‌های موثر در ابتلا به آرتروز ستون فقرات هستند.
راه‌های تشخیص آرتروز ستون فقرات
در تشخیص آرتروز ستون فقرات زمان عنصری بسیار کلیدی و مهم است. چراکه این عارضه با سرعت زیادی در بدن پیشرفت می‌کند. بنابراین هر لحظه تعلل در تشخیص و درمان آرتروز می‌تواند به قیمت پیدایش مشکلات جدیدتر نظیر التهاب یا تخریب کامل مفاصل و غضروف‌ها تمام شود. پزشکان در تشخیص آرتروز ستون فقرات بعد از گرفتن شر‌ح‌حال، بررسی سوابق پزشکی بیمار و انجام معاینات فیزیکی مختلف از روش‌های زیر کمک می‌گیرند:
‣ تصویربرداری با اشعه ایکس
اگر مشکلات ستون فقرات نظیر آرتروز مراحل آغازین خود را سپری می‌کند، تصویربرداری با اشعه ایکس روش تشخیصی مناسبی نخواهد بود. با این روش تحلیل ساختار غضروف‌ها، بررسی خارهای استخوانی و مشکلات ستون فقرات قابل تشخیص است.
‣ امآرآی
بهترین روش در تشخیص آرتروز ستون فقرات و مشکلات مرتبط با مهره‌ها امآرآی است. در این روش پزشکان اطلاعات بسیار دقیقی از ساختارهای داخلی بدن و آسیب‌های مرتبط با دیسک ستون فقرات و تنگی کانال نخاعی به‌دست می‌آورند.
‣ میلوگرافی
اگر استفاده از امآرآی برای افراد غیرممکن باشد، روش میلوگرافی بهترین انتخاب برای تشخیص آرتروز ستون فقرات خواهد بود. در این روش پزشکان با تزریق مایع رنگی به مایع مغزی نخاع به جزئیات بسیار زیادی از نخاع و عصب‌های موجود در ستون فقرات دسترسی پیدا می‌کنند.
‣ اسکن استخوان
آخرین روش در تشخیص مشکلات مرتبط با استخوان‌ها، اسکن استخوان است. در این روش تشخیص سلامتی یا بیماری افراد از طریق فرآیند تزریق ماده‌ای به نام رادیواکتیو به بدن بیماران صورت می‌گیرد.
روش‌های درمان آرتروز ستون فقرات
با توجه با پیچیدگی و دامنه وسیعی که آرتروز ستون فقرات دارد، راهکارهای درمانی مختلفی را برای درمان این عارضه می‌توان متصور شد. غالبا پزشکان در درمان این بیماری روش درمانی پلکانی را در پیش می‌گیرند. در روش مذکور ابتدا راهکارهای درمانی بسیار ساده و ابتدایی تحت عنوان روش‌های غیرجراحی روی شخص بیمار اجرا می‌شود. درصورتی که این راهکارها منجر به برطرف‌‌شدن مشکلات ستون فقرات نشود، پزشکان مراحل پیچیده‌تری از درمان نظیر جراحی را امتحان خواهند کرد.
‣ استراحت
درمان مشکلات ستون فقرات را با ساده‌ترین و ابتدایی‌ترین روش یعنی استراحت‌کردن آغاز می‌کنیم. این روش زمانی ما را به نتیجه مطلوب می‌رساند که افراد سطحی کمتری از درد ستون فقرات و مشکلات مرتبط با آن را تجربه کنند. شایان ذکر است که استراحت زیاد افراد هم می‌تواند عاملی خطرناک برای ابتلا افراد به ترومبوز سیاهرگی عمقی باشد.
‣ ماساژدرمانی
ماساژدرمانی از آن دسته راهکارهای درمانی غیرجراحی است که نه تنها جسم را از بند درد و التهاب رها می‌کند، بلکه اسباب آرامش روان را هم برای افراد فراهم می‌کند. این روش تا حد زیادی قادر است گرفتگی موجود در عضلات ستون فقرات را بهبود ببخشد.
‣ تزریق
تزریق اپیدورال و تزریق مفاصل فاست دو روش رایج تزریق در درمان آرتروز ستون فقرات است. از آنجایی که در این روش داروهای استروئیدی مستقیما به ناحیه آسیب‌دیده و مفصل ساییده‌شده تزریق می‌شوند، التهاب و درد تا حد زیادی در افراد کاهش پیدا می‌کند.
‣ فیزیوتراپی
یکی از روش‌های بسیار محبوب و کاربردی میان پزشکان در درمان آرتروز ستون فقرات فیزیوتراپی است. این روش ضمن افزایش انعطاف‌پذیری عضلات و بافت‌های آسیب‌دیده، محدودیت دامنه حرکتی را در افراد برطرف می‌کند. فیزیوتراپی در درمان آرتروز گردن و ستون فقرات شامل راهکارهای درمانی متعدد زیر می‌شود:
- تکنیک‌های درمان دستی
- تمرینات حرکتی
- بازآموزشی عصبی عضلانی
- مودالیتی‌ها (الکتروتراپی)
- اولتراسوند
‣ دارو درمانی
اگر بیماران در حال تجربه درد زیادی در ناحیه ستون فقرات باشند، احتمالا بهترین روش برای تسکین درد، مصرف داروهای ضدالتهابی خواهد بود. توجه داشته باشید که این روش بایستی تحت نظر پزشک صورت گیرد. چراکه مصرف خودسرانه آن‌ها می‌تواند منجر به خونریزی در دستگاه گوارش شود.
‣ جراحی
آخرین پله در درمان آرتروز ستون فقرات جراحی است. پزشکان زمانی سراغ این روش می‌روند که آرتروز در مرحله پیشرفته خود قرار دارد و عملا کنترل‌کردن علائم آن غیرممکن است. جراحی ستون فقرات عموما شامل دو روش زیر می‌شود:
– فیوژن
فیوژن که با نام جوش‌دادن مهره‌های ستون فقرات به هم شناخته می‌شود، اولین روش در جراحی آرتروز ستون فقرات است. در این روش جراح با قراردادن پیوند استخوانی میان مهره‌ها از اصطکاک بیشتر مفاصل به یکدیگر جلوگیری می‌کند.
– لامینکتومی
لامینکتومی روشی دیگر در جراحی آرتروز ستون فقرات است که با خارج‌کردن بخشی از مهره‌های ستون فقرات تحت عنوان لامینا و خارها و زائده‌های استخوانی انجام می‌پذیرد. این روش با دادن فضای بیشتری به اعصاب ستون فقرات اسباب بهبودی این عارضه را در افراد فراهم می‌کند.
تأثیر آرتروز ستون فقرات بر سبک زندگی
طبیعتا هیچ عارضه جسمانی بدون عوارض نیست. آرتروز ستون فقرات هم نیز مانند سایر بیماری‌های جسمانی دیگر بر سبک زندگی و الگوی حرکتی افراد تاثیر مخرب برجای می‌گذارد. همان‌طور که گفته شد در این عارضه مهره‌ها به دلیل آسیب دیسک ستون فقرات استقلال خود را در حرکت و چرخش از دست می‌دهند. ضمن اینکه مفاصل و غضروف‌ها که نقشی حیاتی در کنترل و مدیرت حرکات بدن برعهده دارند، دچار آسیب و گاهی تخریب می‌شوند. مجموعه آسیب‌های شایع ستون فقرات در کنار هم موجب می‌شود تا افراد در انجام کوچک‌ترین فعالیت‌های ساده نظیر خم‌شدن یا راه‌رفتن ناتوان و عاجز باشند.
روش‌های پیشگیری از آرتروز ستون فقرات
خوشبختانه آرتروز ستون فقرات از آن دسته بیماری‌هایی است که افراد می‌توانند با رعایت چند نکته ساده و کاربردی از بروز آن پیشگیری کنند. مجموعه این نکات را در کنار هم می‌توان قابی کامل از یک سبک زندگی سالم دانست که نه تنها از بروز آرتروز که از ابتلای افراد به طیف وسیعی از مشکلات جسمانی پیشگیری به‌عمل می‌آورد. در ادامه همراه ما باشید تا این نکات را با هم مرور کنیم.
- داشتن برنامه روتین منظم ورزشی (انجام حداقل سه‌نوبت ورزش در طول هفته و هر بار به مدت 30 دقیقه)
- اصلاح الگوهای حرکتی نظیر درست ایستادن، درست راه‌رفتن و صحیح نشستن
- داشتن رژیم غذایی مناسب و مصرف مکمل‌هایی نظیر کلسیم و ویتامین D و خوراکی‌های غضروف‌ساز
- متعادل نگاه‌داشتن وزن بدن
- عدم مصرف دخانیات به‌ویژه سیگار
- رعایت تمام نکات ایمنی در حین انجام فعالیت‌های ورزشی
آرتروز ستون فقرات؛ عارضه‌ای شایع و دردناک اما درمان‌پذیر
آرتروز ستون فقرات عارضه‌ای رایج میان افراد است که غالبا سروکله‌ی آن از 45 تا 50 سالگی به بعد پیدا می‌شود. این بیماری که ارتباط زیادی با سن افراد دارد غالبا در اثر فرسوده‌شدن مفاصل و غضروف‌ها در افراد ظاهر می‌شود. بااین‌حال آسیب یا ضربه‌های فیزیکی یا نقص‌های مادرزادی می‌تواند ریسک ابتلا به آرتروز را در جوانی افزایش دهد. خوشبختانه در دنیای پزشکی راهکارهای درمانی بسیار زیادی برای درمان عارضه وجود دارد که ما تلاش کردیم در این نوشتار اشاره‌ای کوتاه به هریک داشته باشیم. در آخر باید این نکته مهم را یادآوری کنیم که کارسازبودن راهکارهای درمانی منوط به پیگیری و تشخیص به‌موقع از سوی افراد است.
سوالات متداول شما
آیا آرتروز ستون فقرات همیشه منجر به درد ستون فقرات می‌شود؟
علائمی همچون درد، تورم و التهاب در آرتروز ستون فقرات زمانی نمایان می‌شود که این بیماری در مرحله پیشرفته خود باشد. غالبا در مراحل اولیه آرتروز افراد هیچ علامت یا نشانه‌ای از درد را تجربه نمی‌کنند.
بهترین تمرینات بدنی برای درمان آرتروز ستون فقرات کدامند؟
تمرینات تقویتی با هدف تقویت عضلات، تمرینات هوازی با هدف بهبود فرآیند گردش خون و تمرینات انعطافی با هدف افزایش دامنه حرکتی از بهترین و موثرترین فعالیت‌های ورزشی برای درمان آرتروز هستند.
درمانهای خانگی برای درمان آرتروز ستون فقرات کدامند؟
از جمله درمانهای خانگی موثر در بهبود علائم آرتروز استفاده از کمپرس سرد و گرم و داشتن رژیم غذایی مناسب با مصرف مکملهاست.
چه کسانی بیشتر در معرض ابتلا به آرتروز ستون فقرات هستند؟
سن فاکتور بسیار مهمی در ابتلا به این نوع آرتروز است. آنچه موجب ابتلای افراد جوان به آرتروز ستون فقرات می‌شود، ضربه به مفصل یا نقض‌های ژنتیکی غضروفی است.