ساییدگی زانو چیست؟ علل و روش های درمان

زانودرد احساس آزاردهنده‌ای است که می‌تواند زندگی عادی شما را مختل کند. رایج‌ترین علت دردهای زانو ساییدگی مفصل است؛ که با افزایش سن و تحلیل غضروف‌ آشکار می‌شود. با وجود فراگیری مشکل ساییدگی غضروف زانو در سالمندان، گاهی در بین افراد جوان هم دیده می‌شود. در این پست از وب‌سایت دکتر حسن براتی، متخصص و جراح ارتوپد، دربارۀ ساییدگی مفصل زانو توضیح می‌دهیم. اینکه چه علائمی دارد؟ با چه روشی درمان می‌شود و چگونه می‌توان از آن پیشگیری کرد؟

منظور از ساییدگی مفصل زانو چیست؟

زانو بزرگترین مفصل بدن شما است و نقش مهمی در استقامت بدن و تحرکتان دارد. وزن شما را تحمل می‌کند و هنگام انجام کارهایی مانند جابه‌جاکردن اجسام، بالارفتن از پله و سایر فعالیت‌ها به آن وابسته هستید. به همین دلیل آسیب‌پذیرترین مفصل هم هست. فعالیت بیش از حد، عادت‌های نادرست ورزشی، تصادف رانندگی و سایر شرایط آسیب‌رسان می‌تواند زانو را مستعد ساییدگی یا پارگی کند.

به‌طور معمول اصطلاح ساییدگی مفصل زانو را برای توصیف طیف گسترده‌ای از تغییرات دژنراتیو در مفاصل به کار می‌بریم. این تغییرات مشکل شایعی مانند آرتروز را هم دربرمی‌گیرد؛ اما به آن محدود نمی‌شود. در گذشته تصور بر این بود که مشکل ساییدگی بخشی از روند پیری و حاصل استفادۀ مداوم از مفاصل است. اما نتیجۀ تحقیقات نشان می‌دهد مسئله به این سادگی هم نیست.

علت ساییدگی مفصل زانو

افزایش سن و جنسیت جز فاکتورهای موثر در افزایش احتمال ابتلا به ساییدگی زانو هستند. بنابر شواهد تجربی ساییدگی ناشی از آرتروز در زنان شایع‌تر از مردان است. اگرچه دلیل این تفاوت هنوز به‌درستی شناخته نشده؛ اما نتیجۀ مطالعه تیم تحقیقاتی دانشگاه جورجیا در ایالات متحده نشان می‌دهد‌ تفاوت در مایع سینوویال زانو می‌تواند یکی از عوامل مهم باشد. در ادامه 10 علت اصلی که باعث ایجاد ساییدگی در مفصل زانو می‌شود را با جزئیات بیشتر بررسی می‌کنیم:

1. استفاده بیش از حد

در طول روز زانوهای شما وزن زیادی را تحمل می‌کنند. اگر فعالیت‌های پرفشاری، مانند پریدن یا دویدن، را به آن اضافه کنید ممکن است لایۀ محافظ غضروف سریع‌تر هم از بین برود. برداشتن اجسام سنگین هم چنین تاثیری دارد؛ زیرا در این شرایط زانوها باید وزن اضافه‌تری را هم تحمل کنند.

2. اضافه وزن

در حالت طبیعی زانوی هر فرد می‌تواند وزن بدنش را تحمل کند؛ اما دربارۀ افرادی که درگیر اضافه‌وزن هستند اوضاع کمی متفاوت خواهد بود. هرچه وزن بیشتر باشد احتمال سایش و پارگی بیشتر می‌شود.

درواقع وزن بیشتر به‌ معنای واردشدن فشار بیشتری روی مفصل است. به همین دلیل بسیاری از بیماران با کاهش وزن نتیجه بهتری از روند بهبود درد زانو می‌گیرند. هر یک کیلوگرم وزنی که کم می‌کنید، باری از زانوها برداشته می‌شود و احتمال آسیب غضروف را کاهش می‌دهد.

3. استفاده مکرر

علاوه‌بر اثرات وزن بدن استفاده مکرر هم می‌تواند به غضروف زانو آسیب برساند یا باعث فرسودگی سریع‌تر آن شود. خم‌شدن‌های مکرر، برداشتن اجسام، چهارزانو نشستن یا زانوزدن می‌تواند التهاب مفاصل را افزایش دهد.

4. کم‌تحرکی

اگر در محیط کار یا منزل ساعت‌های زیادی را بی‌تحرک می‌مانید باید احتمال آسیب زانو را در نظر بگیرید. غیر فعال ماندن باعث تضعیف ماهیچه‌های شما می‌شود. هنگامی که ماهیچه‌ها ضعیف باشند وزن بیشتری به مفصل منتقل می‌شود. بنابراین کم‌تحرکی باعث عدم تعادل در نحوه توزیع وزن می‌گردد و در نتیجۀ آن نواحی متمرکز غضروفی با سرعت بیشتری از بین می‌روند.

5. وضعیت بدنی نادرست

قرارگرفتن در وضعیت مناسب، هنگام ایستادن، راه‌رفتن یا انجام فعالیت‌های روزمره، به توزیع یکنواخت وزن کمک می‌کند. وضعیت بدنی درست فشار احتمالی روی مفاصل زانو را کاهش می‌دهد. عادت به لم‌دادن یا قوزکردن می‌تواند زنگ خطری باشد برای اینکه در حال از بین بردن حالت طبیعی بدنتان هستید. بنابراین عادت به وضعیت بدنی نادرست احتمال ایجاد درد در زانو، لگن، کمر و پا را افزایش می‌دهد.

6. رژیم غذایی ناسالم

تغذیه ناسالم نه‌تنها سبب افزایش وزن و در نتیجه اعمال فشار بیشتر روی زانوها می‌شود؛ بلکه شما را با خطر کمبود مواد مغذی مورد نیاز بدنتان روبه‌رو می‌کند. مفاصل سالم به مقدار زیادی کلسیم، ویتامین D و چربی‌های سالم امگا 3 نیاز دارند. علاوه‌براین غذاهای فرآوری‌شده و میان وعده‌های شیرین خطر التهاب مفاصل را افزایش می‌دهد.

7. ناهماهنگی در مفصل

انحراف مفصل مشکل شایعی است؛ که معمولاً در اثر کم‌تحرکی، عضلات ضعیف، سابقه آسیب قبلی زانو یا پاها و عادت‌های نادرست نشستن یا برداشتن اجسام رخ می‌دهد. هنگامی که اجزای زانو در یک راستا نباشند بین استخوان ران و ساق پا سایشی ایجاد می‌شود که سرعت آسیب غضروف را افزایش می‌دهد.

8. صدمه به مفصل

صدماتی مانند زمین‌خوردن و تصادفات رانندگی می‌تواند به‌صورت ناگهانی به غضروف آسیب برساند؛ یا ساختار زانو را دچار تغییر کند و فشار بیشتری بر غضروف وارد آورد. حتی آسیب بافت‌های همبند، مانند رباط‌ها و تاندون‌ها، با گذشت زمان می‌تواند باعث افزایش ساییدگی غضروف شود.

9. استعمال دخانیات

استعمال دخانیات به رگ‌های خونی آسیب می‌رساند. با این کار گردش خون را مختل و فرایند ترمیم غضروف را سخت‌تر می‌کند. مصرف سیگار به‌طور چشمگیری التهاب را افزایش می‌دهد. التهاب عامل اصلی سایش و پارگی غضروف شناخته شده است.

10. ژنتیک

شاید برایتان جالب باشد بدانید ژن‌ها و وراثت هم می‌توانند در ساییدگی مفصل زانو نقش داشته باشند. برخی از شرایط ژنتیکی احتمال آسیب غضروف را افزایش می‌دهند؛ یا با ایجاد اختلال در روند بهبود غضروف‌ها ترمیم آن‌ها را سخت‌تر از حالت طبیعی می‌کند.

آسیب غضروف به‌تدریج شروع می‌شود. بنابراین حتی احساس ناراحتی خفیف در زانوها را باید جدی بگیرید و برای ارزیابی پزشکی به سراغ پزشک متخصص بروید. تشخیص زودهنگام با آسان‌ و سریع‌تر کردن روند درمان آسیب‌های مفصلی به بهبود درد زانو و لذت‌بردن از سبک زندگی سالم کمک می‌کند.

علائم ساییدگی مفصل زانو

همان‌طور که می‌دانید درد ناشی از آرتروز زانو به‌تدریج و آرام‌آرام ایجاد می‌شود. بااین‌حال دردهای مقطعی خاص می‌توانند نتیجۀ تحلیل سریع مفصل هم باشند. بنابراین باید نسبت به علائم آن حساس باشید. اغلب نشانه‌ها و علائم بیمار مبتلا به ساییدگی زانو شامل موارد زیر است:

• زانودرد
• التهاب ناحیه مفصلی
• ناتوانی زانو و ساق پا در تحمل وزن کل بدن
• گرفتگی مفصل
• صدای خش‌خش یا تقه هنگام خم‌شدن زانو
• حساسیت علائم نسبت به شرایط آب‌وهوایی مانند هوای سرد و مرطوب

+ روش تشخیص ساییده‌شدن مفصل زانو

برای پزشک متخصص معاینه بالینی و بررسی علائم و نشانه‌های رایج موثرترین روش تشخیص علت اصلی درد زانو است. در مراحل بعدی تصویر برداری اشعه ایکس و MRI می‌تواند در تشخیص محل دقیق و عامل ریشه‌ای درد کمک‌کننده باشد.

هنگام ساییدگی زانو دقیقاً چه اتفاقی در مفصل رخ می‌دهد؟

درحالی‌که مشغول فعالیت‌های روزانه یا ورزش هستید پارگی‌های جزئی و خفیفی در غضروف‌های زانو ایجاد می‌شود. در شرایط عادی چنین آسیبی بدون ایجاد علائم آزاردهنده و به‌سرعت ترمیم می‌شود.

عواملی که به آن‌ها اشاره شد می‌تواند در گسترش و به‌تاخیرانداختن ترمیم این پارگی‌ها نقش داشته باشد. زمانی که تاثیر عوامل فرسایندۀ مفصل به مرز آستانه برسد پارگی وسیع‌تر می‌شود. سپس پاسخ التهابی در زانو ایجاد و علائم پدیدار می‌گردند.

التهاب پیامی است که مفصل به سیستم ایمنی بدن می‌فرستد، تا از آن بخواهد برای توقف روند از بین‌رفتن غضروف و تحریک تولید دوباره آن اقدامی انجام دهد. معمولاً این فراز و نشیب‌ها بین 6 تا 12 هفته ادامه دارد؛ بنابراین باید انتظارات واقع‌بینانه‌ای دربارۀ دوره درمان ساییدگی مفصل داشته باشید. در نهایت اگر پس از تلاش‌های فراوان تیم درمانی، مشکل حل نشود باید به سراغ تعویض مفصل زانو یا دیگر درمان‌های پیشنهادی بروید.

بهترین روش‌های درمان ساییدگی مفصل زانو

در حالت طبیعی غضروف‌های بدن به‌طور مداوم تخریب و بازسازی می‌شوند. تغییرات فرسایشی مفاصل زمانی ایجاد می‌شود که بدن نتواند با همان سرعتی که تخریب صورت می‌گیرد روند بازسازی را انجام دهد.

بنابراین غضروف نازک می‌شود و قابلیت تحمل وزن و فشارهای واردشده را از دست می‌دهد. علاوه‌براین ممکن است روکش کپسول مفصل ضخیم شود و مایع مفصلی بیش از اندازۀ معمول در آن تولید و جمع گردد. در چنین شرایطی مفصل زانو متورم خواهد شد که یکی از روش‌های تشخیص ساییدگی به شمار می‌آید.

پزشک متخصص با تکیه بر دانش و تجربه‌های فراوانش پس از بررسی مشکل و معاینه عضو آسیب‌دیده موثرترین گزینه درمانی را تجویز می‌کند. درمان روی افزایش توانایی بدن برای سازگاری با تغییرات مفصل زانو و کنترل پاسخ التهابی تمرکز دارد. بسیاری از بیماران ممکن است با روش‌های ساده‌ای، مانند استراحت یا مصرف داروهای ضد التهابی، به نتیجه مطلوب برسند. مشکلات پیچیده‌تر یا پارگی‌های گسترده‌تر نیاز به عمل جراحی خواهد داشت.

‣ عمل جراحی

جراحی آرتروسکوپی زانو نوعی روش جراحی با کمترین عوارض است. جراح ارتوپد آن را برای تشخیص و درمان انواع صدمات به کار می‌گیرد. در این روش جراح برش کوچکی در ناحیه جلوی زانو ایجاد می‌کند.

سپس ابزار بلند و نازکی را، که مجهز به دوربینی مینیاتوری در انتهای آن است، از طریق برش به درون مفصل می‌فرستد. این دوربین تصاویری را از قسمت داخلی زانو به صفحۀ نمایشگر ارسال می‌کند. جراح با کمک این تصاویر نوع و میزان آسیب را تشخیص می‌دهد. در صورت نیاز عمل جراحی با دقت با صورت می‌گیرد.

به‌طور معمول این روش جراحی با بی‌حسی موضعی یا بیهوشی عمومی انجام می‌شود و به 1 تا 2 روز بستری در بیمارستان نیاز دارد. پس از عمل، برش‌ها با پانسمان استریل پوشانده می‌شوند و تیم پزشکی شما را دربارۀ مراقبت‌های لازم پس از جراحی آگاه می‌کند.

‣ ترکیب جراحی و فیزیوتراپی

گاهی بنابر تشخیص پزشک متخصص استخوان‌ها و مفاصل مسیر درمان شامل روش‌های ترکیبی است. عمل جراحی ترمیم آسیب غضروف می‌تواند شامل صاف‌کردن و برداشتن قطعات پاره‌شده یا فرسوده باشد.

پس از عمل جراحی فرایند توانبخشی با فیزیوتراپیست آغاز می‌شود. هدف این دوره درمانی حفظ انعطاف‌پذیری زانو و ماهیچه‌های اطراف مفصل زانو است. اغلب برای بازگشت به زندگی عادی و فعالیت‌های ورزشی ملایم نیاز به 4 تا 6 هفته استراحت و انجام منظم فیزیوتراچی خواهید داشت.

بی‌اعتنایی نسبت به جلسات فیزیوتراپی ممکن است به سفتی یا گرفتگی مفصل زانو و واکنش‌های التهابی ختم شود.

‣ روش‌های غیر جراحی

خوشبختانه بسیاری از دردهای مفصلی از جمله زانودرد با روش‌های غیر جراحی قابل درمان هستند. درمان‌های غیر جراحی شامل استراحت، سرمادرمانی یا استفاده از کمپرس یخ، مصرف داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی و فیزیوتراپی می‌شود.

چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟

اکنون با علت ساییدگی مفصل زانو و روش‌های تشخیص آن آشنا شده‌اید. بااین‌حال تنها پزشک متخصص مفاصل و استخوان‌ها می‌تواند با اطمینان دربارۀ نوع مشکل و روش‌های درمانی مناسب نظر دهد. متخصص ارتوپد دانش و تجربه لازم برای تشخیص انواع دردهای مفصلی و سیستم اسکلتی بدن را دارد. بنابراین در صورت مشاهده علائم و ادامه‌یافتن آن‌ها باید از متخصص کمک بگیرید.

دکتر حسن براتی، جراح ارتوپد و متخصص بیماری‌های مفصلی و آسیب‌های زانو و شانه، با همراهی تیم ارتوپدی حرفه‌ای خود، تجربه درخشانی در زمینه درمان دردهای ارتوپدی دارند. خدمات تیم دکتر براتی گسترده‌تر از فعالیت‌های کلینیکی و بیمارستانی است. حتی پس از عمل جراحی، هنگامی که نیاز به خدماتی مانند تعویض پانسمان یا مراقبت‌های بیشتر داشته باشید پرستار ارتوپد در کنار شما خواهد بود.

علاوه‌براین دکتر براتی علاوه‌بر جلسات حضوری از طریق جلسات آنلاین هم به بیماران خود کمک می‌کنند؛ تا از تحمل درد مفصل و استخوان رهایی یابند و از بدنشان محافظت نمایند.

راه‌های پیشگیری از ساییدگی مفصل زانو

بعد از مطالعه مطالب بالا حتماً کنجکاو هستید بدانید چگونه می‌توانید از مفاصل خود در برابر ساییدگی یا پارگی محافظت کنید؟ راهکارهای زیر به شما کمک می‌کند از ایجاد این مشکل جلوگیری یا روند پیشرفت آن را کندتر کنید:

• به تناسب اندام و حفظ وضعیت بدنی سالم اهمیت دهید: اضافه‌‍وزن فشار زیادی به زانو وارد می‌کند. این مسئله در نهایت می‌تواند باعث سریع‌تر شدن روند ساییدگی و پارگی زانو شود.
• رژیم غذایی مقوی و سالم داشته باشید: برای مراقبت از مفاصل رژیم غذایی متعادل و سالم داشته باشید. پروتیئن کلاژن با تقویت غضروف به بهبود درد مفاصل کمک می‌کند. مرغ، بوقلمون و تخم مرغ و غذاهای گیاهی منابعی برای تامین کلاژن هستند. گردو سرشار از امگا 6 است و امکان تقویت مفصل را فراهم می‌کند. ماهی‌های روغنی مانند قزل آلا، سرشار از اسیدهای امگا 3 هستند؛ که از اکسیداسیون سلولی جلوگیری و به‌عنوان ضد التهاب طبیعی عمل می‌کند. سبزیجات و میوه‌هایی مانند فلفل، گوجه‌فرنگی، گیلاس، توت‌فرنگی و تمشک سرشار از لیکوپن و آنتی اکسیدان هستند و به ترشح کلاژن کمک می‌کنند.
• در صورت لزوم با مشورت پزشک از مکمل‌های خوراکی تقویت‌کنندۀ استخوان‌ها و مفاصل استفاده کنید: در کنار رژیم غذایی مناسب می‌توانید مکمل‌هایی مصرف کنید که حاوی کلاژن یا سایر آمینو اسیدها و مواد مورد نیاز بدنتان هستند؛ یا به تولید طبیعی آن‌ها کمک می‌کنند. این داروها به‌صورت قرص، کپسول یا پودر در داروخانه‌ها عرضه می‌شوند.
• به‌طور مستمر ورزش‌های ملایم انجام دهید: برخی از تمرین‌های ورزشی به حفظ عملکرد مفاصل کمک می‌کند. برنامه ورزشی خود را به‌گونه‌ای تنظیم کنید تا بدنتان قوی بماند. فعالیت‌های سخت‌تر، مانند دویدن، را با ورزش‌های سبک‌تر مانند شنا ترکیب کنید.
• با تمرین‌های قدرتی مانند اسکات زانوها را تقویت نمایید: حرکت اسکات ماهیچه‌هایی را تقویت می‌کند که از زانوهای شما حمایت می‌کنند. عضلات چهارسر ران، همسترینگ و ابداکتور، با تحمل بخشی از فشار زانوها از غضروف محافظت می‌کنند تا نیروی وارد بر مفصل را کاهش داده و باعث بهبود عملکرد زانو شوند.
• با انجام پیلاتس، یوگا و تای چی وضعیت بدنی خود را بهبود دهید: برخی از حرکت‌های معمول، مانند چهارزانو نشستن، در طولانی‌مدت می‌تواند باعث فرسایش زانو شود. قراردادن بدن در وضعیت نامناسب می‌تواند مرکز ثقل بدن را جابه‌جا کند؛ در نتیجه فشار بیشتری روی زانوها و باسن وارد می‌شود.
• کفش مناسب انتخاب کنید: برای جلوگیری از ساییدگی مفصل لازم است کفشی بپوشید که به‌خوبی از پاهای شما محافظت نماید. چنین کفشی از چرخش پاها به داخل یا خارج هنگام حرکت جلوگیری می‌کند.
• نسبت به درد زانو بی‌تفاوت نباشید: اگر زانودرد دارید به علت آن فکر کنید و برای درمان قدمی بردارید. همچنین باید از موقعیت‌ها و فعالیت‌هایی که دردتان را بیشتر می‌کند دوری کنید. پزشک متخصص استخوان و مفاصل یا ارتوپد می‌تواند به شما توصیه‌هایی کند و آموزش‌هایی دهد که، علاوه‌بر کمک به تسکین درد، مانع پیشرفت بیماری شود.
• با مفصل زانو و نحوه عملکرد آن آشنا شوید: برای پیشگیری و درمان ساییدگی زانو درک صحیح بیومکانیک زانو و شرایطی که می‌تواند به آن آسیب بزند ضروری است. پزشک ارتوپد یا متخصص فیزیوتراپی می‌تواند در انجام صحیح حرکات راهنمایی لازم را به شما بدهد.

روند پیشرفت ساییدگی زانو را متوقف کنید!

در این مقاله نکات مربوط به ساییدگی مفصل زانو را مورد بررسی قرار دادیم. همان‌طور که دیدید سن، وزن، جنسیت و آسیب در اثر ضربات یا سوانح رایج‌ترین علت ساییدگی زانو به شمار می‌آید. از سوی دیگر عادت‌های درست، سبک زندگی سالم و توجه به‌موقع نسبت به دردهای مفصلی می‌تواند در کاهش علائم ساییدگی مفصل زانو و جلوگیری از پیشرفت آن موثر باشد.

فراموش نکنید بی‌توجهی به درد زانو می‌تواند منجر به پیشرفت و پیچیده‌ترشدن مشکل شود. بنابراین ضروری است از متخصص ارتوپد کمک بگیرید. برای رزرو نوبت دکتر حسن براتی می‌توانید همین حالا فرم درخواست نوبت را تکمیل و یا از طریق راه‌های ارتباطی سایت، نوبت رزرو کنید.