سندروم پلیکا (Plica syndrome)یا نشانگان چین زانو نوعی بیماری مفصلی ناشی از التهاب در پوشش مفصل زانو است. معمولاً با درد زانو هنگام فعالیت‌هایی مانند بالا و پایین‌رفتن از پله‌ها، احساس بیثباتی در زانو و گاهی احساس گرفتگی یا قفل‌شدن مفصل تجربه میشود. در این پست از سایت دکتر حسن براتی دربارۀ چگونگی ایجاد سندروم پلیکا زانو، علت‌ها و علائم آن و در نهایت بهترین روش‌های درمانی این سندروم توضیح می‌دهیم.
منظور از سندروم پلیکا زانو چیست؟
اطراف مفصل زانوی شما با پوشش نازکی به نام «غشای سینوویال» احاطه شده است. این غشای نازک پر از مایع است و مفصل را مانند یک کیسه می‌پوشاند. پلیکا چین‌های طبیعی کوچکی در غشای سینوویال هستند. سندروم پلیکا که به آن «پلیکا سینوویالیس» هم گفته میشود میتواند در هر یک از چهار پلیکا زانو رخ دهد. اما معمولا شایع‌ترین نوع آن در پلیکا داخلی ایجاد میشود.
چین‌های موجود در غشاء، یا پلیکای سینوویال زانو، کشسان هستند. بنابراین معمولاً حرکت طبیعی زانو را محدود نمی‌کنند. به‌علاوه اندازۀ آنها در افراد متفاوت است. در بیشتر موارد پلیکا سینوویال کاملاً بدون علامت است و هیچ مشکلی ایجاد نمی‌کند. مشکل زمانی رخ می‌دهد که پلیکای زانو تحریک یا ملتهب شود. معمولاً استفادۀ بیش از حد یا آسیب زانو سبب ایجاد پلیکا سینوویالیس میشود. این مشکل با درد و بیثباتی در زانو همراه است.
علل و نشانه های سندروم پلیکا زانو
همان‌طور که اشاره شد تحریک پلیکا زانو زمانی اتفاق می‌افتد که چین‌های سینوویال تحریک و ملتهب شوند. در چنین شرایطی چین‌ها بین استخوان‌های زانو یا ران گیر می‌کند. این وضعیت اغلب در اثر آسیب‌های زانو، ضربۀ مستقیم یا استفاده بیش از حد رخ می‌دهد. پس از این اتفاق پلیکای زانو ملتهب و به‌تدریج ضخیم میشود.
اگر نسبت به درمان درد زانو و مشکل تشخیص داده شده، بی‌اعتنا باشید پلیکا سفت‌تر و دردناک‌تر می‌گردد. علاوه‌براین مشکل زمینه‌ای زانو که بر انعطاف‌پذیری غشای سینوویال تاثیر بگذارد هم میتواند علت سندروم پلیکا زانو باشد.
رایجترین علت سندروم پلیکا
به‌طور معمول برخی از عوامل، مانند خم‌شدن مکرر زانو هنگام بالارفتن از پله‌ها، می‌توانند علت ایجاد این سندروم شوند. در ادامه به تعدادی از مهمترین عوامل اشاره می‌کنیم:
- ضربه مستقیم به زانو: افتادن روی زانو یا برخورد زانو به اجسام سخت نمونه‌‌ای ضربه‌هایی هستند که میتواند منجر به پلیکا سینوویالیس شود.
- حرکات تکراری زانو: هنگام انجام فعالیت‌هایی مانند بالا و پایین‌رفتن از پله، دویدن و دوچرخه‌سواری، زانو مرتب خم و راست میشود. همین حالت میتواند باعث سندرم پلیکای زانو شود.
- افزایش ناگهانی سطح فعالیت‌ها: هنگامی که به‌طور ناگهانی سطح ورزش خود را افزایش می‌دهید، فشار بیش از اندازه‌ای روی پلیکا وارد میشود. نتیجۀ آن ایجاد التهاب در این ناحیه است.
- آسیب‌های زانو: آسیب‌های مربوط به پیچ‌خوردن، پارگی مینیسک یا هر مشکلی که باعث خونریزی در مفصل زانو شود هم میتواند علت سندورم پلیکا زانو باشد.
- خم‌نگه‌داشتن طولانی‌مدت زانو: خوابیدن با زانوی خم‌شدن یا نشستن برای مدتی طولانی اغلب به پلیکا سینوویالیس ختم میشود.
- بیماری‌های زمینه‌ای مفصل زانو: بیماری‌هایی مانند استئوکندریت دیسکان، سندروم پد چربی یا سینوویت احتمال سندروم پلیکا را افزایش می‌دهند.
- ضعف عضلانی: پلیکا به‌طور غیر مستقیم به عضلات چهارسر ران متصل است. بنابراین ضعف در عضلات چهارسر باعث افزایش فشار روی پلیکا میشود و به تحریک و التهاب آن کمک می‌کند.
علائم سندروم پلیکا زانو
اینکه بدانیم مشکل چگونه پدید می‌آید مهم است؛ اما آشنایی با علائم و نشانه‌ها هم اهمیت زیادی دارد. لازم است این نشانه‌ها را بشناسید تا بدانید چه زمانی باید از پزشک متخصص کمک بگیرید. می‌توان گفت علائم سندرم پلیکا ممکن است به‌طور ناگهانی، پس از آسیب فیزیکی، یا به‌تدریج و در اثر استفادۀ بیش از حد یک یا هر دو زانو ایجاد شود. بیایید برخی از مهمترین علائم سندروم پلیکای زانو را بررسی کنیم:
- زانودرد: بیماران اغلب درد ناشی از سندرم پلیکا را احساسی ملال‌آور و دردناک توصیف می‌کنند. محل درد نشان می‌دهد کدام پلیکا درگیر التهاب شده است. این درد هنگام شب بدتر میشود و علت آن تجمع التهاب است.
- دردی که هنگام فعالیت شدیدتر میشود: معمولاً هنگام خم‌وراست شدن زانو در نشستن و برخاستن و سایر فعالیت‌ها درد افزایش مییابد.
- صدای تقه یا کلیک: این صدا اغلب موقع خم یا راست شدن زانو شنیده میشود.
- قفل‌شدن زانو: ممکن است احساس کنید گاهی زانوی شما گیر می‌کند. چنین حالتی زمان یک‌جا نشستن به مدت طولانی بیشتر تجربه میشود.
- بیثباتی زانو: یکی از علائم پلیکا سینوویالیس که اغلب بیماران از آن شکایت دارند احساس ازدست‌دادن کنترل زانو است. حالتی که بیشتر هنگام راه‌رفتن در مسیرهای سربالایی یا بالا و پایین‌رفتن از پله‌ها تجربه میشود.
- تورم: تورم موضعی در پلیکا زانو یا نواحی اطراف آن جز متداول‌ترین نشانههای سندروم پلیکا زانو است.
- کاهش توان حرکتی زانو: با ضخیم‌شدن پلیکا سینوویال مفصل زانو خاصیت ارتجاعی خود را از دست می‌دهد. این مسئله میتواند حرکات زانو را محدود کند.
راه‌های تشخیص سندروم پلیکا زانو
تشخیص سندروم پلیکای زانو سخت است؛ زیرا علائمی مشابه با بسیاری از مشکلات دیگر زانو دارد. ابتدا پزشک متخصص استخوان یا ارتوپد شرح حال کوتاهی از شما می‌گیرد و دربارۀ علت درد زانو سوالاتی می‌پرسد. پزشک برای اطمینان از سندروم پلیکا اغلب به دنبال نشانه‌هایی در رد سایر مشکلات زانو، مانند پارگی منیسک یا تاندونیت، می‌گردد . همچنین ممکن است تشخیص دقیق‌تر نیاز به اقدامات تخصصی داشته باشد. در ادامه به روش‌های تخصصی تشخیص این بیماری می‌پردازیم.
1. معاینه بالینی و آزمونهای کلینیکی
پزشک میتواند آزمایش‌های خاصی را برای تایید یا رد وجود سایر آسیب‌های شایع زانو انجام دهد. لمس پلیکای داخلی همراه با تحریک پلیکا داخلی برای بیمار دردناک خواهد بود. این نشانۀ خاصی است که درد سندورم پلیکا زانو را از سایر مشکلات مفصل زانو متمایز می‌کند.
علاوه‌براین تست‌های خاصی برای سندرم پلیکا هست؛ که متخصص ارتوپد از آن برای تشخیص مشکل شما کمک می‌گیرد. تست استاتر پلیکا و تست پلیکا هیوستون نمونه‌هایی از این آزمونهای کلینیکی هستند.
2. تصویربرداری اشعه ایکس
اگرچه نتیجۀ تست اشعه ایکس سندروم پلیکا زانو را نشان نمی‌دهد؛ اما میتواند برای کنارگذاشتن احتمال سایر مشکلات مربوط به استخوان زانو مفید باشد.
3. اسکن MRI
تصاویر MRI کمک می‌کند مشکلات بافت نرم مانند پارگی منیسک، آسیب‌های رباط یا تحلیل غضروف تشخیص داده شود. به‌علاوه پلیکا سینوویال در MRI قابل مشاهده است و پزشک میتواند با استفاده از آن ضخامت و موقعیت پلیکا را ارزیابی کند. بنابراین روشی خوب برای تشخیص سندورم پلیکا است.
4. آرتروسکوپی
هنگامی که شواهد زیادی نشان می‌دهد بیمار مشکوک به سندروم پلیکا است احتمال دارد پزشک توصیه به آرتروسکوپی کند. در این روش جراحی سوراخ بسیار کوچکی در ناحیۀ زانو ایجاد میشود. جراح ارتوپد از طریق همین شکاف دوربین فیبر نوری مینیاتوری را به درون زانو می‌فرستد تا بتواند با کمک آن ساختارهای داخل مفصل را با وضوح بیشتری ببیند.
روش‌های درمان سندروم پلیکا زانو
اکنون که با علت‌ها و نشانههای سندروم پلیکا آشنا شده‌اید وقت آن است رایجترین راه‌های درمان را هم بشناسید. درمان سندروم پلیکا بر کاهش التهاب چین‌های سینوویال تمرکز دارد. به‌طور کلی بهترین درمان به‌صورت ترکیبی از روش‌های زیر است:
‣ روش‌های خانگی درمان سندروم پلیکا
پیش از هر اقدامی لازم است فعالیت‌هایی را که موجب تشدید علائم التهابی میشود، مانند دوچرخه‌سواری یا دویدن، کنار بگذارید. با استراحت کافی به بدنتان فرصت دهید تا به‌طور طبیعی مشکل را حل کند. با توجه به شدت علائم ممکن است نیاز باشد چند روز از کار و وظایفتان مرخصی بگیرید.
همچنین می‌توانید از کمپرس یخ کمک بگیرید و به‌طور منظم از بسته‌های منجمد استفاده کنید. این کار برای کاهش درد و التهاب موثر است. اگر درد زانوهای شما هنگام شب بیشتر میشود، شاید بهتر باشد از بالش کوچکی زیر یا بین زانوها استفاده کنید. با این کار فشار کمتری روی زانو وارد میشود.
‣ مصرف داروهای ضد التهابی
تجربه نشان می‌دهد مصرف داروهای ضد التهاب و NSAIDها، مانند ایبوپروفن، میتواند به کاهش درد و التهاب کمک کند.
‣ تزریق کورتیکواستروئید
در برخی از افراد، ازجمله ورزشکاران، این بیماری موجب فاصله‌گرفتن فرد از فعالیت‌های ورزشی میشود. در این شرایط پزشک ارتوپد برای کاهش درد و التهاب ممکن است از روش تزریق کورتیکواستروئید استفاده کند. این کار بیمار را قادر می‌سازد تا برنامه‌های توانبخشی خود را آغاز کند. روش تزریق به‌طور موقت علائم را کاهش می‌دهد؛ اما درمان سندروم پلیکا زانو نیاز به روش‌های تکمیلی هم دارد.
‣ فیزیوتراپی
پزشک متخصص روش درمانی را متناسب با وضعیت شما انتخاب می‌کند. ممکن است لازم باشد درمان را با همکاری فیزیوتراپیست ادامه دهید. زیرا علاوه‌بر روش‌های گفته‌شده درمان‌های فیزیوتراپی تاندون‌ها و کشکک زانو، تمرین‌های بیومکانیک پا و حرکت‌های تعادلی میتواند موثر باشد.
ممکن است فیزیوتراپییست شما از روش درمان با امواج اولتراسونیک یا تحریک الکتریکی هم برای کمک به تسکین درد و تورم استفاده کند. همچنین احتمالاً برنامه‌ای برای تقویت ماهیچه‌ها و تمرینات کششی به شما ارائه میشود. بیشتر بیماران با گذراندن دورۀ فیزیوتراپی 6 تا 8 هفته‌ای برای بهبود عملکرد زانو دیگر نیازی به جراحی ندارند.
‣ ورزش
همان‌طور که اشاره شد با انجام حرکت‌های کششی ماهیچه‌های چهارسر ران و همسترینگ می‌توانید فشار روی زانوها را کاهش دهید. علاوه‌براین تمرینات تقویتی، با هدف تقویت ماهیچه‌های سرینی، چهارسر ران و ماهیچۀ پهن میانی، بر کاهش تنش زانو موثر است. در ادامه چند ورزش مناسب برای سندروم پلیکا زانو را به شما معرفی می‌کنیم.
‣ جراحی
به‌طور معمول اولویت با شیوه‌های درمان سندروم پلیکا به کمک روش‌های بدون نیاز به جراحی است. بااین‌حال اگر چنین راهکارهایی تاثیرگذاری لازم را نداشتند و علائم سندروم پس از گذشت 3 تا 6 ماه ادامه پیدا کرد پزشک ممکن است جراحی را توصیه کند. معمول‌ترین عمل جراحی سندروم پلیکا با روش آرتروسکوپی انجام می‌گیرد.
در بخش مربوط به تشخیص سندورم دربارۀ نحوۀ انجام عمل آرتروسکوپی توضیح داده شد. جراح ارتوپد با استفاده از تصاویری که دوربین کوچک درون مفصل ارسال می‌کند، میتواند بخش‌های درونی مفصل را مورد ارزیابی قرار دهد. جراح در صورت نیاز با کمک ابزارهای جراحی باریک و نازکی تغییرات لازم را انجام می‌دهد.
این تغییرات ممکن است شامل ترمیم بافت پاره‌شده یا برداشتن چین‌های پلیکا، پارگی غضروف و رسیدگی به آسیب‌های دیگر مفصل زانو باشد. به‌طور معمول درمان با یک دوره فیزیوتراپی پس از عمل جراحی ادامه مییابد. با فیزیوتراپی پزشک از بهبودی کامل، کاهش هرگونه تورم و بازگشت قدرت و عملکرد طبیعی مفصل مطمئن میشود.
آشنایی با ورزش مناسب برای پلیکا سینوویالیس
برای بهبود سندروم پلیکا زانو برخی از تمرین‌ها را می‌توانید به تنهایی انجام دهید. در این بخش به تعدادی از موثرترین تمرین‌های مناسب برای این بیماری اشاره می‌کنیم.
‣ شنا
یکی از ورزش‌هایی که به‌صورت روزانه می‌توانید برای بهبود درد زانو انجام دهید شناکردن است. این ورزش فشاری روی زانو یا لگن وارد نمی‌کند و به شما اجازه می‌دهد حالت مستقیم زانو را حفظ کنید.
‣ دوچرخه‌سواري
استفاده از یک دوچرخۀ ثابت تمرین موثری برای سندروم پلیکا است. این کار روشی عالی برای شل‌شدن عضلات گرفتۀ لگن و افزایش گردش خون در اندام‌های پایینی هم هست. می‌توانید دوچرخه‌سواری با سطح مقاومت پایین و به‌آرامی، را در برنامۀ روزانه خود هر بار به مدت 20 دقیقه قرار دهید.
‣ تقویت عضلات چهارسر ران
تقویت ماهیچه‌های چهارسر ران هم میتواند به تسکین درد مرتبط با این سندروم کمک کند. مؤثرترین تمرینات برای این هدف شامل حرکت لانگ، اسکات و استپ‌آپ است. می‌توانید این حرکات را در خانه یا در سالن ورزشی زیر نظر مربی شخصی انجام دهید.
تأثیر تمرینات تقویتی بر سندروم پلیکا زانو
یکی از نکات جالب توجه شیوع سندروم پلیکا زانو در ورزشکاران است. این مسئله میتواند به دلیل استفاده بیش از حد آنها از زانو، هنگام دویدن باشد. درنتیجه ورزشکاران رشته‌های بسکتبال، والیبال و فوتبال اغلب با این مشکل روبه‌رو می‌شوند. برخی از پزشکان معتقد هستند دلیل رواج این سندروم در بین ورزشکاران ساییدگی و پارگی مفصل زانو در طول سال‌های فعالیت حرفه‌ای آنها است.
همان‌طور که در بخش قبل اشاره شد تمرینات تقویتی جز راهکارهای موثر برای رفع این مشکل است. این تمرینات نه‌تنها ماهیچه‌ها را تقویت می‌کند؛ بلکه باعث افزایش انعطاف‌پذیری در مفاصل لگن و زانو میشود. نتیجۀ چنین تغییراتی میتواند کاهش التهاب و تسکین درد باشد.
اگرچه درمان قطعی برای سندروم پلیکا وجود ندارد؛ اما تمرینات تقویت‌کننده ماهیچه‌ها روشی عالی برای کاهش درد و سایر علائم است. اگر درد پیوسته یا علائم دیگری دارید که به نظر می‌رسد با تمرین‌های تقویتی بهتر نمی‌شود، حتماً برای گزینه‌های درمانی بیشتر با پزشک یا متخصص فیزیوتراپی مشورت کنید.
عوامل خطر و راهکارهای پیشگیری از سندروم پلیکا در زانو
عوامل متنوعی میتواند بر روش و روند درمان سندروم پلیکا تاثیرگذار باشد. در ادامه برخی از این شرایط را بررسی می‌کنیم.
· شدت بیماری
اگر وضعیت پلیکای زانو چندان خطرناک نباشد متخصص ارتوپدی گزینه‌های درمانی ملایم‌تر را تجویز می‌کند. در موارد پیشرفته روشهایی مانند عمل جراحی توصیه میشود.
· سن
وضعیت عمومی سلامت و سن هم عامل مهمی است که پزشک برای انتخاب شیوۀ درمان به آن توجه دارد. افراد در هر سنی و با هر وضعیت بدنی ممکن است در معرض این بیماری قرار بگیرند. بااین‌حال بزرگسالان و افراد مسن یا مبتلایان به بیماری‌های مزمن، مانند دیابت، بیش از سایرین در معرض خطر و عوارض ناشی از عمل جراحی هستند. بنابراین با افزایش سن گزینه‌های درمانی محدود میشود.
· سابقۀ جراحات قبلی
اگر پیش از این در ناحیۀ زانو آسیبی را تجربه کرده باشید یا شرایط جسمی شما بر مفصلتان تاثیر گذاشته باشد گزینه‌های درمانی باید متناسب با این شرایط انتخاب شود. به‌عنوان مثال برای مبتلایان به آرتروز زانو که اکنون درگیر سندروم پلیکا هم شده‌اند، درمان همزمان هر دو بیماری احتمالاً نیاز بیشتری به جراحی دارد.
· اهداف درمانی
هدف کلی درمان برنامۀ درمانی را تحت تاثیر قرار می‌دهد. مثلاً گاهی بیمار نیاز به تسکین درد و بازگرداندن عملکرد طبیعی مفاصل دارد. در این حالت فیزیوتراپی بهترین انتخاب است. درحالی‌که برای اصلاح بیثباتی مفصل زانو یا مشکل حرکتی مفصل عمل جراحی گزینۀ بهتری است.
به‌طور کلی عوامل زیادی بر درمان این سندروم تأثیرگذار هستند. پس با پزشک خود همکاری کنید تا برنامه درمانی شخصی شما با درنظرگرفتن همۀ جوانب تنظیم شود.
روش‌های پیشگیری از سندروم پلیکا زانو
موضوع مهمی که باید به آن توجه کنید روش‌های پیشگیری سندروم پلیکا است. اگرچه نمی‌توان روشی تضمینی برای جلوگیری از این سندروم پیدا کرد؛ اما اقدامات زیر تا اندازه‌ای خطر ابتلا به آن را کاهش می‌دهد.
- میزان استفاده از زانو را کنترل کنید. حتماً به یاد دارید استفادۀ بیش از اندازه زانوها یکی از علل سندروم پلیکا است.
- هنگام انجام فعالیت‌های روزانه، یا تغییر برنامه همیشگی خود، نسبت به سطح توان و راحتی مفاصلتان آگاه باشید.
- به قدرت و میزان تحرک و انعطاف‌پذیری پا، زانو و مچ‌ها توجه کنید و بدنتان را آماده نگه دارید.
چه زمانی باید برای پلیکا زانو به پزشک مراجعه کنیم؟
می‌دانید شایع‌ترین نشانه سندرم پلیکای زانو درد و تورمی است که در طرفین زانو و قسمت پایینی ران گسترش مییابد. اگر زانودرد یا ناراحتی‌های مرتبط با آن را تجربه می‌کنید بلافاصله به سراغ پزشک متخصص مفاصل و استخوانها بروید.
پزشک بهترین گزینه‌های درمانی، روش‌های مراقبتی و راهکارهایی برای کنترل و بهبود بیماری را به شما ارائه می‌دهد. گاهی رعایت چند نکتۀ ساده در برنامۀ روزانه شما میتواند روش موثری برای بهبودتان باشد. در موارد خاص نیاز به درمان تخصصی‌تری خواهید داشت.
درمان موثر سندروم پلیکا زانو زیر نظر بهترین متخصص ارتوپد
زانو عضو مهمی است و باید به سلامت و عملکرد آن توجه کنید. گاهی شرایطی مانند ضربه به زانو، حرکات تکراری مفصل، بیماری‌های زمینه‌ای، ضعف عضلات پا و انجام ورزش سنگین باعث ایجاد مشکلی در زانوها میشود؛ که آن را با عنوان سندروم پلیکا زانو می‌شناسیم. این بیماری اغلب با علائمی مانند زانودرد، تورم و قفل‌شدن مفصل زانو تشخیص داده میشود و برای درمان آن روش‌های متفاوتی وجود دارد.
مهم است درمان هر نوع از دردهای مفصلی و استخوانی را جدی بگیرید. زیرا علاوه‌بر اینکه به‌طور مستقیم بر زندگی و فعالیت‌های روزانۀ شما تاثیر دارند، می‌توانند زمینه‌ساز آسیب‌های جدی بعدی هم باشند. برای تشخیص دقیق و انتخاب بهترین گزینۀ درمانی لازم است با پزشک متخصص همچون دکتر حسن براتی، متخصص آسیب‌های ورزشی و جراح ارتوپد مشورت کنید.
سوالات متداول شما
متدوال‌ترین علت سندروم پلیکا زانو چیست؟
ضربه مستقیم زانو، حرکات تکراری زانو، افزایش ناگهانی سطح فعالیت‌ها، آسیب‌های زانو، ضعف ماهیچه‌های پا و داشتن بیماری‌های زمینه‌ای میتواند علت سندروم پلیکا باشد.
علائم سندروم پلیکا زانو شامل چه مواردی میشود؟
درد، تورم، صدای تقه از مفصل، بیثباتی زانو، کاهش توان حرکتی مفصل زانو رایجترین نشانههای سندروم پلیکا هستند.
روش تشخیص سندروم پلیکا چیست؟
معاینه بالینی، آزمونهای کلینیکی، تصویربرداری اشعه ایکس، امآرآی و جراحی آرتروسکوپی مهمترین روشهایی است که پزشک متخصص استخوانها و مفاصل به کمک آنها میتواند سندروم پلیکا زانو را تشخیص دهد.
سندروم پلیکا زانو چگونه درمان میشود؟
در موارد خفیف ممکن است علائم سندروم پلیکا با استراحت، کمپرس یخ، مصرف داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی و تزریق کورتیکواستروئید کاهش مییابد. مشکلات شدیدتر که در آن علائم مدت زیادی ادامه داشته باشد احتمالاً نیاز به عمل جراحی بههمراه فیزیوتراپی خواهد داشت.