سندرم تونل کارپال |‌ پیشگیری، تشخیص و درمان

سندرم تونل کارپل (CTS) از مشکلات شایعی است که با مراجعه به متخصص استخوان و مفاصل درمان می‌شود. اگر درد، گزگز و بی‌حسی در بازو، دست‌ها و انگشتان دست احساس می‌کنید، ممکن است مبتلا به این بیماری باشید.

تشخیص و درمان زودهنگام مهم است؛ زیرا با گذشت زمان سندروم تونل کارپل بدتر می‌شود. در مراحل ابتدایی اقدامات ساده‌ای مانند بستن آتل مچ دست یا اجتناب از فعالیت‌هایی می‌تواند برای تسکین درد و درمان موثر باشد. در صورتی که نسبت به علائم اولیه بی‌توجهی کنید بیماری پیشرفت می‌کند. در چنین شرایطی جراح ارتوپد ممکن است عمل جراحی را موثرترین درمان بداند.

در این پست وب‌سایت دکتر حسن براتی درباره سندورم تونل کارپل، علائم و عوامل موثر بر ایجاد و تشدید آن، راه‌های پیشگیری، تشخیص و درمان این سندروم توضیح می‌دهیم.

تونل کارپال از نظر آناتومی

تونل کارپال گذرگاه باریکی در مچ دست با عرض حدود ۲ سانتی‌متر است. اطراف آن با استخوان‌های کوچک کف دست یا کارپال پوشانده شده. بالای تونل هم رباط کارپال قرار دارد. این اعضا در حکم سقف و دیواره‌های تونل هستند و انعطاف‌پذیری کمی دارند. بنابراین ظرفیت آن‌ها برای کشش کم است.

تونل کارپال از عصب میانی، که از اعصاب اصلی دست است، و تاندون‌های خم‌کننده انگشت‌های دست محافظت می‌کند. گروهی از ریشه‌های‌ عصبی گردن هستند که در بازو تشکیل عصب واحدی می‌دهند. همین عصب از بازو و ساعد می‌گذرد و با گذشتن از تونل کارپال به دست می‌رسد.

عصب میانی در انگشت شست، اشاره، وسط و حلقه حس می‌شود و کنترل عضلات اطراف پایه شست را در اختیار دارد. خم‌شدن انگشتان دست به کمک ۹ تاندون، با نام تاندون‌های فلکسور امکان‌پذیر است. همه آن‌ها از تونل کارپال می‌گذرند و به چندین عصب باریک‌تر تقسیم می‌شوند.

سندروم تونل کارپال چیست؟

عارضه سندروم تونل کارپال (Carpal Tunnel Syndrome) زمانی رخ می‌دهد که هنگام حرکت دست فشاری به عصب میانی در مچ وارد ‌شود. به‌طور معمول این فشار ناشی از باریک‌شدن تونل یا تورم بافت‌های اطراف تاندون‌های فلکسور است. به این بافت‌ها سینوویوم می‌گویند و نقش آن‌ها روان‌‌کردن تاندون‌ها و تسهیل حرکت انگشتان است.

علائم سندروم تونل کارپال

نشانه‌ها هشدارهای مهمی هستند که از طریق آن‌ها می‌توانید از دنیای درون خود خبردار شوید. هنگامی که به‌درستی تشخیص و تفسیر شوند بخشی از روند درمان پیموده شده است. پس بهتر است با رایج‌ترین نشانه‌های سندروم آشنا شوید تا سریع‌تر سلامت بدن خود را به دست آورید.

• سوزن سوزن شدن یا بی حسی

گاهی سینوویوم متورم می‌شود و به‌مرور زمان با اشغال فضای تونل عصب دست را متحمل فشار می‌کند. درد، بی‌حسی و احساس سوزن‌سوزن‌شدن انگشتان دست اغلب به دلیل همین فشار غیر طبیعی است.

• ضعف تدریجی یا ناگهانی

احتمال دارد که احساس شوک در انگشتان شست، اشاره، وسط و انگشت حلقه سراغتان بیاید.

همچنین هنگامی که درگیری این عارضه می‌شوید ممکن است فعالیت‌های ساده‌ای مانند بستن دکمه‌های لباس برای شما سخت باشد. رهاشدن اشیا از دست به‌دلیل ضعف، بی‌حسی یا از دست‌دادن حس عمقی همگی نشانه‌هایی از سندروم CTS هستند.

اما جای نگرانی نیست! راه‌های موثری برای درمان مشکلات مربوط به استخوان، مفصل و بافت‌های اطرافشان هست که در ادامه درباره آن‌ها صحبت می‌کنیم. خوب است پیش از بررسی روش‌های درمان به موارد موثر بر ایجاد آن بپردازیم.

عوامل تاثیرگذار بر ایجاد سندروم تونل کارپال

مانند بسیاری از مشکلات و بیماری‌ها عوامل متعددی را می‌توان علت سندروم تونل کارپال دانست. گرچه موارد زیر عامل مستقیم مشکل نیستند؛ اما می‌توانند خطر آسیب را افزایش دهند.

+ عوامل اناتومیک

یکی از موارد مهم وراثت است. برخی از افراد به‌صورت ژنتیکی تفاوت‌های آناتومیکی دارند. ممکن است تونل کارپال کوچکتری داشته باشند و این حجمِ کم فشاری روی عصب وارد کند.

+ جنسیت

بنابر نتیجه تحقیقات زنان بیش از مردان در معرض ابتلا به این بیماری هستند. علت آن شاید کوچک‌تر بودن ناحیه تونل کارپال در زنان باشد.

همچنین CTS در سالمندان هم رواج بیشتری دارد.

+ شرایط خاص پزشکی و بیماریهای عصبی و التهابی

بارداری، با ایجاد تغییرات هورمونی، گاهی منجر به تورم تاندون‌های فلکسور و در نهایت فشار بر عصب می‌شود.

همچنین پژوهش‌ها نشان می‌دهد بین این سندروم و بیماری‌های زمینه‎ای هم ارتباط مستقیمی هست. به‌عنوان مثال:

• دیابت
• شرایط التهابی مثل آرتریت روماتوئید
• اختلالات و مشکلات غدد تیروئید
• نارسایی کلیوی
• لنف اِدِم ‌

همچنین شکستگی یا دررفتگی مچ دست که باعث تغییر شکل استخوان‌های کوچک دست شود می‌تواند با کاهش فضای تونل به عصب فشار آورد.

+ چاقی

افراد دارای اضافه وزن بیش از سایرین در معرض خطر سندروم CTS هستند.

+ دارو

برخی داروها می‌توانند افراد را در معرض این سندروم قرار دهند. آنتی‌استروژن‌های مهارکننده مانند آناستروزول، اگزمستان و لتروزول که برای برخی از نواع سرطان سینه تجویز می‌شوند، دی فسفونات‌ها که در درمان پوکی استخوان موثر هستند و داروهای ضد انعقادی ضد رتروویروسی چنین تاثیری دارند.

+ تغییر ناگهانی سطح مایعات بدن

اِدِم یا تجمع مایع اطراف بافت‌های مچ می‌تواند منجر به فشار روی عصب میانی دست شود. این حالت در خانم‌های باردار و دوران یائسگی بیشتر اتفاق می‌افتد.

+ شرایط کاری خاص

استفاده مستمر از دست‌ها و حرکت‌‌های تکراری مچ هم از علت‌های سندورم تونل کارپال است. این فعالیت‌ها به‌مرور زمان باعث کشیدگی تاندون و تورم آن می‌شود. نتیجه این اتفاق‌ها فشار اضافی روی عصب میانی است.

علاوه‌براین فعالیت‌هایی مثل خم‌شدن شدید یا باز و بسته‌شدن دست و مچ در طولانی‌مدت فشار وارد بر عصب را افزایش می‌دهد.

بسیار رایج است که علائم شب‎‌ها بیشتر مشاهده شوند؛ تاجایی که ممکن است شما را از خواب بیدار کند. زیرا ممکن است مچ‌های خم‌شده خوابیده باشید. در طول روز ناتوانی هنگام نگه‌داشتن جسمی برای مدت طولانی در حالت خمیده مچ به عقب یا جلو شایع‌ترین علائم هستند.

راه‌های پیشگیری از ابتلا به سندروم تونل کارپال

حقیقت این است که هیچ راه قطعی برای پیشگیری از CTS اثبات نشده. بااین حال روش‌هایی برای کنترل فشار روی مچ دست توصیه می‌شود:

• نیروی وارد بر مچ دست را کاهش دهید

اگر شغل‌ شما با حرکت‌های مداومی مثل تایپ‌کردن همراه است کار را به‌آرامی و بااحتیاط انجام دهید. از خودکارهای روان‌تر و تجهیزاتی استفاده کنید که نیازی به اعمال فشار اضافی نباشد. در بازه‌های زمانی کوتاه به خودتان استراحت بدهید.

• در وضعیت بدنی درستی قرار بگیرید

وضعیت نامناسب شانه و آرنج و خم‌کردن مچ می‌تواند باعث صدمه به مفاصل شود.

• بدنتان را گرم نگه دارید

تنظیم دمای محل زندگی و کار هم از عوامل موثر است. تلاش کنید دست‌ها و انگشتان خود را گرم نگه دارید. در صورت لزوم دستکش بپوشید.

علاوه‌براین داشتن سبک زندگی متعادل و رژیم غذایی مناسب، فعالیت بدنی کافی و توجه به سلامتی بدن از بسیاری مشکلات جسمی جلوگیری می‌کند.

چه زمانی به دکتر مراجعه کنیم؟

نشانه‌های سندروم تونل کارپال اغلب به‌تدریج ظاهر می‌شود. ممکن است مدتی علائم را ببینید و پس از مدتی از بین برود. اما دوباره نشانه‌ها باز می‌گردد و تعداد دفعات برگشت و مدت زمان آن‌ها بیشتر می‌شود.

برای بیشتر افراد سندروم تونل کارپال به‌مرور زمان بدتر می‌شود و می‌تواند باعث اختلال دائمی عملکرد دست  شود. به همین دلیل پزشک متخصص مفاصل و استخوان‌ها بر مراجعه به‌موقع تاکید دارد. با تشخیص زودهنگام می‌توان بیماری را در مراحل اولیه متوقف یا دست کم روند پیشرفت آن را کندتر کرد.

به این نکته توجه کنید که گاهی این سندورم بدون درد است. پس اگر سایر علائم را دارید بهتر است پزشک شما را معاینه کند.

بیشتر بدانید:
🩺 دلایل رایج برای مراجعه به دکتر ارتوپد 🩺

تشخیص سندروم تونل کارپال

به‌طور کلی روش تشخیص شامل معاینه جسمی و انجام تست‌های تخصصی است. پزشک ارتوپدی با معاینه دست، ارزیابی شرایط عمومی و پرسش‌هایی درباره سابقه بیماری علائم CTS را تشخیص می‌دهد.

معاینه دست و آزمایش‌هایی مانند فشار و ضربه به عصب میانی دست و بررسی عضلات اطراف پایه شست از روش‌های تشخیص است. خم‌کردن مچ و نگه‌داشتن آن در حالت خمیده برای تشخیص بی‌حسی انجام می‌شود. ممکن است از ابزار مخصوصی برای تست حساسیت نوک انگشتان هم استفاده کنند.

تست‌های تخصصی سندروم تونل کارپال

علاوه‌بر معاینه بالینی پزشک متخصص استخوان و مفصل ممکن است برای تشخیص دقیق‌تر آزمایش الکتروفیزیولوژیک را توصیه کند. متداول‌ترین تست‌ها برای ارزیابی میزان عملکرد عصب میانی و تشخیص سایر مشکلات عصبی احتمالی شامل موارد زیر می‌شود:

• مطالعات هدایت عصبی برای اندازه‌گیری سیگنال‌های عبوری از اعصاب دست و بازو
• الکترومیوگرافی (EMG) با هدف اندازه‌گیری فعالیت الکتریکی عضلات
• سونوگرافی که بااستفاده از امواج صوتی با فرکانس بالا تصاویری از استخوان و بافت ارائه می‌دهد
• عکس‌برداری اشعه ایکس برای بررسی ساختار بافت‌های متراکم، مانند استخوان، به‌منظور رد احتمال سایر مشکلات ازجمله آرتریت یا آسیب رباط و شکستگی
• اسکن تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI) برای بررسی بافت‌های نرم بدن، مثل عصب، که کمک می‌کند سایر علائم شما تعیین شود یا شناسایی زخم ناشی از آسیب یا تومور

درمان سندروم تونل کارپال

فرایند درمان مشکلات سیستم ساختاری-حرکتی بدن اغلب با روش غیر جراحی آغاز می‌شود. پزشک متخصص در موارد پیچیده‌تر عمل جراحی را به‌عنوان راهکاری موثر در بهبود بیماری و جلوگیری از بازگشت علائم و عوارض احتمالی بعدی توصیه می‌کند.

⏔ غیر جراحی

در سندروم تونل کارپال هم، به شرط تشخیص در زمان مناسب و خفیف‌بودن علائم، روش درمان غیر جراحی اولویت دارد. در ادامه برخی از این روش‌ها را بررسی می‌کنیم:

1- استفاده از آتل؛ تجهیزات نگهدارنده از خم‌شدن مچ دست، به‌ویژه هنگام خواب، جلوگیری می‌کنند. صاف‌ نگه‌داشتن مچ فشار روی عصب میانی دست را کمتر می‌کند.

2- مصرف داروی ضد التهابی غیر استروئیدی (NSAIDs)؛ به‌عنوان نمونه ایبوپروفن و ناپروکسن از داروهای رایج تسکین‌دهنده درد و التهاب هستند.

3- تغییر یا اصلاح وضعیت قرارگیری دست؛ نگه‌داشتن دست در وضعیت خمیده یا کشیده‌شده برای مدتی طولانی در این مشکل باعث تشدید علائم می‌شود. بنابراین اصلاح این حالت ضرورت دارد. ممکن است اصلاح با تغییر شغل یا فعالیت‌های روزمره فرد صورت گیرد. در هر حال هدف توقف یا کندکردن روند پیشرفت بیماری است.

4- تزریق استروئید؛ یکی از روش‌های درمان CTS تزریق استروئید به داخل تونل کارپال است. این ماده نوعی عامل ضد التهابی قوی است که درد را تسکین می‌دهد. بااین‌حال گاهی اثر موقتی دارد.

⏔ جراحی

در صورتی که بیماری با روش‌های بالا درمان نشود، یا شدت علائم زیاد و مشکل جدی باشد جراح ارتوپدی عمل جراحی تونل کارپل را توصیه می‌کند. حین جراحی رباطی که سقف تونل را تشکیل می‌دهد بریده می‌شود؛ تا ضمن افزایش اندازه تونل فشار روی عصب میانی کاهش یابد.

در بیشتر موارد جراحی به‌صورت سرپایی است و فقط دست و بازوی بیمار بی‌حس می‌شود. بااین‌حال جراح ارتوپدی شما تشخیص می‌دهد عمل نیاز به بیهوشی عمومی دارد یا با بی‌حسی موضعی انجام شود.

روش‌های جراحی تونل کارپال

دو روش مختلف برای جراحی هست؛ که هدف هر دو آزادسازی تونل کارپال است. روش اول بازکردن تونل کارپال در جراحی باز نام دارد.

پزشک برش کوچکی کف دست ایجاد می‌کند؛ به‌طوری که قسمت‌های درونی دست و مچ قابل مشاهده باشند. سپس رباط عرضی کارپال، یا سقف تونل، بریده می‌شود. پس از جراحی رباط بریده‌شد به‌تدریج ترمیم می‌شود. با این تفاوت که این‌بار فضای بیشتری به  تونل می‌دهد و باعث کاهش فشار روی عصب دست می‌شود.

روش دوم جراحی تونل کارپل به روش اندوسکوپی است. در این جراحی پزشک یک یا دو برش بسیار کوچک روی مچ ایجاد می‌کند. سپس دوربین مینیاتوری و یک آندوسکوپ را برای دیدن درون دست و مچ به داخل برش‌ها می‌‌فرستد.

می‌توان گفت فرایند اجرا و نتیجه هر دو روش مشابه است. متخصص استخوان و مفاصل، پس از درمیان‌گذاشتن شرایط با شما، درباره انتخاب نوع عمل تصمیم می‌گیرد.

مراقبت و توانبخشی بعد از عمل جراحی تونل کارپال

پس از جراحی ممکن است درگیر عوارض بعد از عمل تونل کارپال شوید. این بخش از مسیر درمان را با کمک پزشک و پرستار ارتوپدی پشت سر می‌گذارید. بلافاصله پس از جراحی از شما خواسته می‌شود دست خود را بالای قلب‌تان نگه دارید و انگشتان را حرکت دهید. این کار باعث کاهش تورم و جلوگیری از سفت‌شدن دست می‌شود.

با این حال کمی درد، تورم و سفتی تا چند روز طبیعی است. احساس کمی درد در کف دست تا چند هفته یا چند ماه هم می‌تواند ادامه یابد.

یکی از نگرانی‌های مراجعان درباره توانایی انجام کارهای شخصی پس از عمل است. به‌طور معمول 2تا3 ماه برای قدرت‌گرفتن دست‌ها زمان لازم است. در مواردی که عصب میانی دست پیش از جراحی هم ضعیف باشد این فرایند حدود 6 تا 12 ماه طول می‌کشد. اگرچه انجام فعالیت‌های سبک در این دوره مجاز است؛ به این شرط که به محدودیت‌های حرکتی که پزشکتان تعیین می‌کند دقت کنید.

مراقبت بعد از عمل زیر نظر پرستار ارتوپدی

مراقبت‌ها و روش‌های توانبخشی می‌تواند به بهبود سریع‌تر شما کمک کند. به‌عنوان مثال متخصص ارتوپدی ممکن است استفاده از آتل یا مچ‌بند را تا چند هفته بعد از عمل توصیه کند. روش‌های مراقبتی شامل موارد متعدد دیگری هم می‌شود. مصرف دارو با دوز مشخص، تعویض پانسمان و شستشوی محل جراحی، انجام تمرین‌های ورزشی برای تنظیم جریان خون و بازگرداندن قدرت تحرک دست، رعایت رژیم غذایی و اصلاح سبک زندگی از جمله نکاتی است که در رسیدن به بهترین نتیجه درمانی موثر هستند.

تیم دکتر حسن براتی پس از پایان جراحی هم حمایت‌های خود را از بیماران و مراجعان ادامه می‌دهند. این فعالیت‌ها شامل خدمات پرستاری ارتوپدی در منزل هم می‌شود. در این شرایط زیر نظر پرستار ارتوپدی حرفه‌ای و آشنا با سیستم عضلانی-حرکتی، که درک درستی از احساس‌ و توانایی شما دارد، دوره درمان را سپری می‌کنید.

بهترین درمان را انتخاب کنید

در این پست درباره روش‌های درمان سندروم تونل کارپال با جراحی توضیح دادیم. باید اضافه کنیم روند بهبودی تدریجی است و گاهی علائم تا یک سال هم ادامه دارد. به‌ویژه برای بیماران درگیر بیماری دیگری، مانند آرتریت یا تاندونیت، درمان طولانی‌تر خواهد بود.

در برخی موارد درمان بی‌حسی و تحلیل عضلانی بافت اطراف انگشت شست بی‌جواب می‌ماند. یا در موارد نادری بیماری دوباره عود می‌کند و ممکن است نیاز به جراحی مجدد باشد. همان‌طور که می‌بینید حالت‌های متفاوتی برای این مشکل هست و تنها پزشک متخصص باتجربه می‌تواند بهترین درمان را تجویز کند.

دکتر حسن براتی، عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی و متخصص مفصل و استخوان با پشتوانه دانش روز، تجهیزات پیشرفته، تیم حرفه‌ای و تجربه‌های موفق درمان مشکلات سیستم ساختاری-حرکتی بدن آماده هستند تا به شما کمک کنند.